Theoretical and research foundations for the development of adaptive human resources and their social environment: the critical reception of discourse in pedagogical sciences

Wypracowanie ekspertyzy teoretyczno-badawczej i praktycznej, pozwalającej na adekwatne wzmacnianie pozytywnej adaptacji człowieka do potrzeb i wyzwań życiowych, względnie wspieranie jego psychospołecznego funkcjonowania pośród przeciwności i niekorzystnych warunków życiowych, zdarzeń kryzysowych, stanowi fundamentalne wyzwaniem dla nauk pedagogicznych.

Procesy te odgrywają ważną rolę w kształtowaniu dobrostanu, jakości życia i szeroko rozumianego zdrowia człowieka, zarówno w jego rozwoju osobistym, jak i połecznym. Wspieranie procesów samostanowienia jednostki, rozwijanie jej przystosowawczych zasobów i umiejętności, ujętych w kategoriach uczenia się i nauczania, kształtowania procesów socjalizacji, poradnictwa i rehabilitacji, czy też resocjalizacji, stanowią naturlany przedmiot refleksji i działalności pedagogicznej. Wykład umożliwi dokonanie krytycznego wglądu i recepcję głównych koncepcji teoretyczno-badawczych (salutogenza, resilience, dobrostan, jakość życia, wzrost duchowy).

Zachodzące z dużym rozmachem wieloaspektowe przemiany społeczno-kulturowe i ekonomiczno-polityczne w kraju i na świecie oraz wynikające z nich potrzeby jednostkowe jak i wymogi społeczne stanowią palące wyzwanie dla nauki i praktyki w różnych dziedzinach życia współczesnego człowieka. Wypracowanie odpowiedniej ekspertyzy, pozwalającej na adekwatne wzmacnianie pozytywnej adaptacji człowieka, względnie jego odpowiednie psychospołeczne funkcjonowanie pośród przeciwności i niekorzystnych warunków życiowych, zdarzeń kryzysowych, bądź traumatycznych przeżyć, stanowi również fundamentalne wyzwaniem dla nauk pedagogicznych. Coraz więcej wiadomo o istocie różnych naturalnych zjawisk i procesów, które przeciwdziałają wystąpieniu problemów natury psychicznej czy społecznej u jednostki względnie też pozwalają na skuteczne oddziaływanie zapobiegawcze bądź też wspieranie w przezwyciężaniu różnych wyzwań oraz na osobisty, czy też egzystencjalno-duchowy wzrost człowieka pośród przeciwności.

Procesy te odgrywają bowiem ważną rolę w kształtowaniu psychicznego dobrostanu, jakości życia i szeroko rozumianego zdrowia człowieka, zarówno w odniesieniu do jego rozwoju osobistego, jak i też z racji na całokształcie jego funkcjonowania w różnych obszarach życia i pracy.

Pedagogika jako dziedzina wiedzy teoretycznej i praktycznej ma m.in. za cel wypracowanie odpowiedniej postaw teoretycznych i metod pozwalających na wspieranie integralnego rozwoju człowieka i jego człowieczeństwa, tak aby w końcowym efekcie był on w stanie samodzielnie podołać różnym wyzwaniom i urzeczywistniać się procesach samostanowienia, promowanych przez całe życie człowieka i we wszystkich jego kontekstach.

Podczas gdy w praktyce pedagogicznej spotyka się pierwsze próby odniesienia się do tak rozumianych zasobów adaptacyjnych i odpowiednio ich koncepcyjno-metodycznych opracowań w innych naukach społecznych, ciągle jeszcze brak jest naukowych opracowań w tym zakresie na gruncie wiedzy pedagogicznej.

W związku z powyższym rodzi się pytanie, czy nauki pedagogiczne konfrontowane z tego typu rzeczywistością nie powinny rozpoznać tu warunek „sine qua non” również ich posłania?! Czyli oprócz klasycznego rozumienia roli wychowawczej i edukacyjnej podjęcia się wyzwania uczenia „sztuki życia” i wypracowania adekwatnej, pedagogicznej ekspertyzy i metodyki, które oprócz rodzimej dla dziedziny antropologii i metodologii, uwzględnią również recepcję interdyscyplinarnych, jak i multi-profesjonalnych ujęć w konfrontacji z różnymi procesami adaptacyjnymi.

Proponowany wykład przedstawia główne zagadnienia tematyczne i poddaje je refleksji naukowej, poszukując możliwości recepcji interdyscyplinarnych osiągnięć badawczych w tym zakresie, wskazując na możliwości ich zastosowania w rozwoju teorii i praktyki pedagogicznej.

Analizując przystosowawcze zasoby i umiejętności jednostki w perspektywie antropologii pedagogicznej należy stwierdzić, że wynikają one najpierw z konstytucji bycia człowiekiem, jako bytu zdolnego do uczenia się ale też będącego, z samej natury „potrzebującym” wsparcia. To z kolei szeroko rozumiane wyraża potrzebę uczenia się i bycia nauczanym, edukowanym czy też wspieranym poradniczo, rehabilitacyjnie czy też korekcyjnie… świadomie zaniechane podjęcie tegoż wyzwania oznacza do pewnego stopnia formę niesprawiedliwości edukacyjnej.

Stąd też zachodzi potrzeba, aby znane od zarania życia człowieka zjawisko wyjątkowej zdolności człowieka do wzrastania i odradzania się - pomimo przeciwności, lub też wzmacniania go, właśnie dzięki tego typu właściwościom jednostkowym i społeczno-kulturowym uznać za niezbędne (por. OCDE, 2018) zadanie pedagogiki.

Niezależnie od promowanych idei filozoficzno-antropologicznych i kulturowych, które normatywnie określają potrzebę wspierania zasobów adaptacyjnych jednostki coraz większego znaczenia nabierają tzw. oparte na empirycznej ewidencji przesłanki wynikające z badania podstawowych mechanizmów dostosowawczych, typu regulacji poznawczo-emocjonalnej, czy też potrzeb i motywacji itp. One to stanowią podstawę dla opracowania zrębów teorii i koncepcji opartych na zasobach psychospołecznych jednostki, definiowanych np. w duchu tzw. salutogenezy, resilience, sprawczości bądź też jakości życia i dobrostanu itd.

Podjęcie powyższej problematyki dla recepcji pedagogicznej to interesujący i ważny przedmiot refleksji zarówno z punktu widzenia naukowego, wyjaśniającego zjawiska indywidualno-psychologiczne i społeczne, jak i z racji jego wymowy wychowawczo-edukacyjnej i społeczno-politycznej. We współczesnych naukach społecznych generalnie, a w pedagogice szczególnie, istnieje olbrzymie zapotrzebowanie na taką właśnie naukową wiedzę i jej stosowane wymiary. Chodzi o to, aby z jednej strony bazując na wynikach badań empirycznych, z drugiej zaś ujmując jednak całokształt antropologicznego uposażenia człowieka jako podmiotu czy też jego osobowego wymiaru (wyjątkowość, godność, samostanowienie i dobrostan psychospołeczny), adekwatnie do jego potrzeb w najróżniejszych sytuacjach, wspierała go, zarówno w rozwoju i funkcjonowaniu pośród różnych wyzwań i kryzysów, a nawet wówczas, gdy straty są nierewersyjne, umożliwiała osobisty czy też egzystencjalny wzrost wewnętrzno-duchowy jednostki.

Rozwinięcie interdyscyplinarnego nurtu teoretyczno-badawczego oraz odpowiednie przygotowanie warsztatu dla stosowanej wiedzy pedagogicznej w przygotowaniu koncepcji praktycznych rozwiązań, sprawdzenie ich efektywności i ewaluacja konkretnych projektów pozwoli na wypracowanie ważnego dla pedagogik warsztatu prakseologicznego. Tego typu tradycja sprzężenia teorii i praktyki pedagogicznej ma za cel rozwijanie również innowacyjnych rozwiązań w wychowaniu, edukacji, poradnictwie, promocji zdrowia, rehabilitacji i resocjalizacji oraz szeregu innych dziedzinach działalności pedagogów. W tym też sensie wykład oferuje ważną odpowiedź na współczesne wyzwania i potrzeby praktyki pedagogicznej, opartej na tzw. sprawdzonej wiedzy.

Zagadnienia tematyczne:

1. Paradygmaty teoretyczno-badawcze w naukach pedagogicznych a zasoby jednostkowo-społeczne człowieka (wykłady 1-2).

2. Kategorie dobrostanu psychicznego, jakości życia i szeroko rozumianego zdrowia oraz ich związek z procesami adaptacyjnymi na poziomie funkcji intrapsychicznych, interpesonalnych i społecznych (wykłady 3-7).

3. Poczucie sprawstwa i kontroli oraz samoregulacja w aktywizacji zasobów jednostki (wykład 8).

4. Rozwojowe modele kształtowania się zasobów natury psychicznej (wykład 9).

5. Koncepcje i mechanizmy kształtowania się zasobów adaptacyjnych w nurcie salutogenezy (Antonovsky) (wykład 10).

6. Przesłanki tzw. pozytywnej psychologii w ich znaczeniu dla rozwoju teorii pedagogicznej (wykład 11).

7. Koncepcje resilience i możliwości ich recepcji w pedagogice (wykłady 12-13).

Uczestnik zajęć będzie posiadał:

WIEDZA

1. Wyjaśnia definicje i koncepcje zasobów psycho-społecznych człowieka

3. Zna podstawowe zasady teoretyczno-badawcze z zakresu badań nad zasobami

4. Przedstawia aktualne założenia i realizację działań pedagogicznych opartych na zasobach

5. Określa możliwości metodycznej operacjonalizacji badań nad zasobami

UMIEJĘTNOŚCI

1. Dokonuje oceny przydatności różnych koncepcji badawczych dla celów diagnozy i wsparcia pedagogicznego przy rozwijaniu zasobów psycho-społecznych

2. Umie opracować schemat postępowania badawczego z wykorzystaniem cyklu uczenia się, nauczania, poradnictwa itp.

3. Potrafi stosować w praktyce metody aktywizujące zasoby adaptacyjne

4. Umie zaplanować i dokonać ewaluacji praktycznych metod

POSTAWY

1. Ma przekonanie, że antropologiczne oraz oparte na ewidencji empirycznej ceny zasobów psychospołecznych, podlegają weryfikacji norm etycznych i wartościom społeczno-kulturowym

2. Rozumie potrzebę otwartości, empatii i autentyczności w promowaniu znaczenia zasobów

Opracowanie konspektu innowacyjnego projektu badawczego mającego za cel recepcję jednej z koncepcji zasobów adaptacyjnych dla celów eduakacykno-wychowawczych.