WM: Psychologia w tekstach Tomasza z Akwinu

średnio-zaawansowany

FI2_W02 FI2_W10 FI2_W11 FI2_U03 FI2_U06 FI2_U07 FI2_U08 FI2_U13

Wykład ma na celu prezencję zagadnień psychologicznych, zawartych w tekstach Tomasza z Akwinu. Zestaw tych zagadnień opracowano na podstawie współczesnych podręczników psychologii, dostosowując go rozważań Akwinaty.

Filozofia, od samych początków, podlegała dwóm procesom: emancypacji i parcelacji. Emancypacja polegała na odłączaniu się od niej coraz to nowych nauk; parcelacja polegała na wyodrębnianiu się wewnątrz filozofii jej poszczególnych działów (dyscyplin). Pierwszą usamodzielnioną nauką była pewnie matematyka; ostatnią – bez wątpienia psychologia, która dziś traktowana jest jako nauka społeczna. Jednakże bardzo długo psychologia (przynajmniej w jakimś zakresie) stanowiła dyscyplinę filozoficzną jako tzw. psychologia racjonalna, antropologia filozoficzna lub po prostu filozofia człowieka. Tak więc historia psychologii jako samodzielnej nauki społecznej jest dość krótka, ale dzieje podejmowanej przez nią problematyki są tak stare, jak refleksja człowieka nad samym sobą. Arystoteles rozpoczyna swój traktat „O duszy” od podkreślenia doniosłości badań psychologicznych i określenia ich metodologii. Następnie omawia różne starożytne koncepcje duszy (czyli przedmiotu nauki o duszy), aby podjąć próbę własnego jej zdefiniowania. Potem przedstawia władze duszy, czyli narzędzia jej działania, poczynając od wegetatywnych przez zmysłowe do rozumowych. Skupia się przy tym szczególnie na mechanizmie poznawania. Tematem kolejnym i już ostatnim głównym tematem traktatu jest szeroko rozumiany ruch, gdzie Arystoteles pisze o wszystkim tym, co skłania duszę do działania. Współczesne podręczniki psychologii zachowują w dużym stopniu ten schemat. Reprezentatywne opracowanie, którego redaktorem naukowym jest Jan Strelau w pierwszym tomie omawia historię psychologii oraz psychologiczne koncepcje człowieka (psychoanalityczną, behawiorystyczną, humanistyczną wraz z koncepcjami natury ludzkiej, stosowaną w psychologii poznawczej, a także tę używaną w socjologii, ponadto postmodernistyczną koncepcję człowieka oraz ujęcia „potoczne” i metaforyczne). Następnym tematami są mechanizmy zachowania i rozwój człowieka. Ostatnim zagadnieniem pierwszego tomu jest metodologia badań psychologicznych. Podkreślić przy tym należy, że podejmuje się tu też problem etyki badań naukowych i diagnostycznych w psychologii. Tom drugi poświęcony jest szeroko pojętym procesom poznawczym, teoriom emocji i motywacji oraz zagadnieniu osobowości i różnic indywidualnym między ludźmi. Tom trzeci podejmuje problem relacji społecznych, w tym edukacji, działalności zawodowej i społecznej, problem zdrowia i choroby oraz – w tym kontekście – (raz jeszcze) problem etyki zawodowej psychologia. Porównując te obydwa (jakże odległe) zestawy tematów możemy zauważyć, oprócz ich daleko idącej analogiczności, także i to, że współczesna psychologia niejako „idzie dalej”, podejmując problem relacji społecznych. Szukając wśród kontynuatorów myśli Arystotelesa źródeł tego poszerzenia bez wątpienia musimy wskazać na Tomasza z Akwinu, który w swoim monumentalnym podręczniku Summa Theologiae, podejmując temat człowieka, omawia oprócz zagadnień wyznaczonych przez Arystotelesowski traktat O duszy także cały szereg zagadnień społecznych. Proponujemy prześledzenie problematyki antropologicznej w tym dziele Tomasza w kontekście repertuaru problemowego psychologii, jednakże zachowując Tomaszowy charakter rozważań: metafizyczny (w sensie arystotelesowskiej „filozofii pierwszej”), realistyczny (prymat bytu wobec poznania) i pluralistyczny (w sensie pluralizmu bytowego). Wydaje się, że przedstawiony wyżej repertuar tematów w pełni usprawiedliwia potraktowanie Tomasza z Akwinu jako psychologa. W trakcie prezentacji poszczególnych ujęć będziemy mogli zobaczyć jak wnikliwym obserwatorem człowieka był Akwinata, z jak głębokim zrozumieniem spraw ludzkich przestawiał.

Andrzejuk A., Metafizyka obecności. Wstęp do teorii relacji osobowych, Warszawa 2012.

Andrzejuk A., Filozofia bytu w tekstach Tomasza z Akwinu, Warszawa 2018.

Andrzejuk A., Tomasz z Akwinu jako filozof, wyd. 2, Warszawa 2019.

Boetius, Liber de persona et duabus naturis, cap. 3. (PL 64,1343).

Gogacz M., Ciemna noc miłości, Warszawa 1985.

Gogacz M., Największa jest miłość, Warszawa/Struga-Kraków 1988.

Gogacz M., Podstawy wychowania, Niepokalanów 1993.

Gogacz M., Szkice o kulturze, Kraków-Warszawa/Struga 1985.

Goszcz K., Andrzejuk A., Norma personalistyczna jako sposób ochrony osób w książce „Miłość i odpowiedzialność” Karola Wojtyły, w: Ochrona życia i zdrowia człowieka w nauczaniu Jana Pawła II, prac. zbior. red. J. Czartoszewski, Warszawa 2006, s. 185 – 191.

Gudaniec A., Paradoks miłości bezinteresownej, Studium z antropologii filozoficznej na podstawie tekstów św. Tomasza z Akwinu, Lublin 2015.

Klimski T., Trzy etapy w historii definiowania osoby (Boecjusz, Tomasz, Kant), „Studia Philosophiae Christianae” 20(1984)2, s. 232-238.

Rahner K., Słuchacz słowa. Ugruntowanie filozofii religii, tł. Robert Samek, Kęty 2008.

Rahner K., Teologia a antropologia, tłum. Andrzej Kłoczowski, „Znak” 21(1969)186(11), s. 1533-1551.

Stępień A. B., Wprowadzenie do metafizyki, Kraków 1964.

Strelau J. (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1, Podstawy psychologii, Gdańsk 2007; t. 2, Psychologia ogólna, Gdańsk 2006; t. 3, Jednostka w społeczeństwie i elementy psychologii stosowanej, Gdańsk 2007.

Strelau J., Doliński D., Psychologia akademicka, t. 1-2, Gdańsk 2010.

Swieżawski S., Centralne zagadnienie tomistycznej nauki o duszy (Commensuratio animae ad hoc corpus), „Przegląd Filozoficzny” 44 (1948) 1/2/3, s. 131–191.

Szewczuk W., Psychologia. Zarys podręcznikowy, t. 1, wyd. 2, Warszawa 1966, t. 2, wyd. 1, Warszawa 1966.

Terruwe A.A., Baars C.W., Integracja psychiczna. O nerwicach i ich leczeniu, tłum. Wojciech Unold, Poznań 1989.

Thomae de Aquino, Quaestiones disputatae de anima przetłumaczone jako: Tomasz z Akwinu, Kwestia o duszy, tłum. Z. Włodek, W. Zega, „Znak”, Kraków 1996.

Thomae de Aquino, Sententia libri De anima (komentarz do Arystotelesowego traktatu O duszy), w: www.corpusthomisticum.org.

Thomae de Aquino, Summa Theologiae, Editiones Paulinae, Roma 1962.

Tomasz z Akwinu, Komentarz do „O pamięci i przypominaniu”, przekł. i oprac. Michał Zembrzuski, [Opera Philosophorum Medii Aevi, t. 13], Warszawa 2012.

Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialność, Lublin, 1986.

Zembrzuski M., Od zmysłu wspólnego do pamięci i przypominania. Koncepcja zmysłów wewnętrznych w teorii poznania św. Tomasza z Akwinu, Warszawa 2015.

Zimbardo P.G, Johnson R.L., McCann V., Psychologia. Kluczowe koncepcje, t. 1-5, wyd. 2, Warszawa 2017.

EFEKTY WIEDZY:

Metoda dydaktyczna: wykład informacyjny

Metoda weryfikacji: egzamin ustny

EFEKTY UMIEJĘTNOŚCI:

Metoda dydaktyczna: praca własna z tekstem filozoficznym

Metoda weryfikacji: kolokwium pisemne weryfikujące umiejętności zdobyte w trakcie lektury tekstu filozoficznego

EFEKTY KOMPETENCJI:

Metoda dydaktyczna: dyskusja w czasie wykładu

Metoda weryfikacji: konsultacje proponowane studentom

WIEDZA:

- na ocenę 2 (ndst): student nie zna podstawowych zagadnień Tomaszowej psychologii filozoficznej; nie wie jakie są źródła i konsekwencje problematyki filozoficznej w tym okresie historii filozofii; nie zna podstawowej terminologii jej dotyczącej

- na ocenę 3 (dst): student posiada dostateczna wiedze na temat podstawowych zagadnień Tomaszowej psychologii filozoficznej;; ale nie potrafi określić źródeł i konsekwencji problematyki filozoficznej w tym okresie historii filozofii; również słabo orientuje się w terminologii filozoficznej

- na ocenę 4 (db): student posiada wiedze na temat podstawowych zagadnień Tomaszowej psychologii filozoficznej; potrafi określić źródła problematyki filozoficznej tego okresu historii filozofii; dobrze orientuje się w terminologii filozoficznej

- na ocenę 5 (bdb): student doskonale orientuje się podstawowych zagadnień Tomaszowej psychologii filozoficznej;; doskonale potrafi wskazać źródła i konsekwencje problematyki filozoficznej w tym okresie historii filozofii; doskonale zna podstawową terminologię filozoficzną.

UMIEJĘTNOŚCI:

- na ocenę 2 (ndst): student nie potrafi analizować argumentów filozoficznych, nie potrafi identyfikować kluczowych tez i założeń posługując się tekstami Tomasza z Akwinu; student nie umie słuchać ze zrozumieniem i nie jest w stanie uporządkować usłyszanych twierdzeń filozoficznych, nie umie tez szukać w filozofii ich źródeł

- na ocenę 3 (dst): student poprawnie analizuje argumenty filozoficzne, nie zawsze potrafi identyfikować kluczowe tezy i założenia posługując się tekstami Akwinaty; student w sposób wystarczający jest w stanie uporządkować usłyszane twierdzenia, choć nie zawsze umie znaleźć w filozofii ich źródła

- na ocenę 4 (db): student potrafi analizować argumentów filozoficznych, dobrze identyfikuje kluczowe tezy i założenia posługując się tekstami; student umie słuchać ze zrozumieniem i jest w stanie uporządkować usłyszane twierdzenia filozoficzne w oparciu o źródła w tekstach.

- na ocenę 5 (bdb): student doskonale analizuje argumenty filozoficzne, bez problemu identyfikuje ich kluczowe tezy i założenia posługując się tekstami filozofii Tomasza; student doskonale potrafi słuchać ze zrozumieniem i potrafi porządkować usłyszane twierdzenia filozoficzne szukając w tekstach ich źródeł.