(in Polish) WM: Ontologia przedplatońska

Przedmiotem wykładu są koncepcje bytu (czy szerzej: rzeczywistości) u filozofów przedplatońskich. Celem zajęć jest ukazanie procesu rozwoju zagadnień ontologicznych, który ostatecznie doprowadził do powstania dojrzałych systemów ontologicznych (metafizycznych) Platona i Arystotelesa.

Parmenidesa z Elei uważa się za ojca ontologii. Wszelkie ostre cezury są jednak rezultatem ocen badaczy i w pewnym sensie konwencjonalnym zaostrzeniem granic powstawania nowych prądów, kierunków i nurtów ludzkiego myślenia. Niewątpliwą zasługą Parmenidesa jest wprowadzenie do słownika filozoficznego terminu „byt” (τὸ ἐόν) oraz sformułowanie podstawowych zasad ontologicznych. Parmenides pozostawał jednak spadkobiercą wcześniejszej tradycji antycznej, w której problematyka ontologiczna była obecna zarówno w tak zwanym okresie mitologicznym, jak i okresie filozoficznym. Zresztą cezura, którą się wprowadza, wydaje się czymś płynnym i niejednoznacznym, gdy chodzi o owo przejście od mitologii do filozofii. To tak, jakby w rozważaniach wcześniejszych filozofów problematyka, którą później nazwano metafizyczną, a której przedmiotem był byt, nie występowała u poetów i pierwszych myślicieli starożytnej Grecji . Wręcz przeciwnie, obecna była wszędzie tam, gdzie zadawano sobie pytania o początek i zasadę świata, jego przyczyny i strukturę.

U samego początku racjonalnej refleksji filozoficznej, teoria bytu stanowiła oś zainteresowań uczonych greckich. Do nich należeli już na początku milezyjscy filozofowie przyrody, którzy również poszukiwali czynnika niezmiennego, stanowiącego o jedności rzeczy, ograniczając swoje poszukiwania do świata przyrody jako jedynego świata danego człowiekowi w poznaniu. Ich celem było znalezienie początku, tworzywa, zasady organizującej naturę. Sytuowali ją, co prawda, wśród substancji materialnych, ale poszukiwali czegoś absolutnie podstawowego i immanentnego w świecie, od czego zależała natura wszystkiego innego. Z tego powodu można nazywać ich nie tyle fizykami, co metafizykami.

Po filozofii eleackiej nastąpiła reakcja atomistów, którzy łączyli elementy właściwe przyrodnikom i Parmenidesowi, czy reakcja sofistów, którzy odrzucali niezmienność i jedność w świecie, właściwą poszukiwaniom metafizyków.

Celem zajęć jest przedstawienie teorii przedplatońskich w świetle nowego paradygmatu heurystycznego, który został zapoczątkowany przez badania Ch. H. Kahna, który odrzuca egzystencjalny charakter wczesnej myśli greckiej.

Poezja grecka

Hezjod, Narodziny bogów (Theogonia), tłum. J. Łanowski, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.

Homer, Iliada, tłum. K. Jeżewska, Wrocław: Ossolineum, 1922–1966.

Homer, Odyseja, tłum. L. Siemieński, Wrocław: Ossolineum, 1991.

Herodot, Dzieje, tłum. S. Hammer, Wrocław: Ossolineum, 2005.

Filozofia presokratejska

Teksty źródłowe:

Diels H., Die Fragmente der Vorsokratiker, Berlin: Weidmannsche Buchhandlung, 1903.

Diels H., Kranz W., Die Fragmente der Vorsokratiker, Zürich: Weidmann, 1966.

Freeman K., The Pre-Socratic Philosophers, Oxford: Basil Blackwell, 1946.

Graham D. W., The Texts of Early Greek Philosophy, t. 1, Cambridge: Cambridge University Press, 2010.

Laks A., Most G. W., Early Greek Philosophy, t. 5, Cambridge, Londyn: Harvard University Press, 2016.

Tłumaczenie polskie fragmentów presokratyków znajdują się w pracach:

Heinrich W., Zarys historji filozofji, Warszawa: Gebethner i Wolff, 1925.

Kirk G. S., Raven J. E., Schofield M., Filozofia przedsokratejska, tłum. J. Lang, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999.

Krokiewicz A., Zarys filozofii greckiej, Warszawa: Aletheia, 2000.

Opracowania

Blandzi S., Od aletejologii Parmenidesa do ontoteologii Filona, Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2013.

Burnet J., Early Greek Philosophy, Londyn: A. & C. Black, 1930.

Cleve F. M., The Giants of Pre-sophistic Greek Philosophy, Haga: Nijhoff, 1965.

Fritz K. von, Nous, Noein, and Their Derivatives in Pre-Socratic Philosophy (Excluding Anaxagoras), w: The Pre-Socratics: A Collection of Critical Essays, red. A. P. D. Mourelatos, Princeton: Princeton University Press, 2014, s. 23–85.

Fritz, K. von, Noos and Noein in the Homeric Poems, „Classical Philology” 38(1943), 79–94.

Fuller B. A. G., History of Greek Philosophy. Thales to Democritus, Nowy Jork: Henry Holt, 1923.

Guthrie W. K. C., History of Greek Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press, 1965.

Kahn Ch. H., The Greek Verb „To Be” and the Concept of Being, „Foundations of Language” 2(1966), 245–265.

Kahn Ch. H., The Thesis of Parmenides, „The Review of Metaphisics” 22(1969), z. 4, 700–734.

Kahn Ch. H., The Verb „Be” in Ancient Greek, Dordrecht, Boston: D. Reidel Publishing Company, 1973.

Kahn, Ch. H., Essays on Being, Oxford: Oxford University Press, 2009.

Kirk G. S., Raven J. E., The Presocratic Philosophers, Cambridge: Cambridge University Press, 1962. Polskie tłumaczenie: Kirk G. S., Raven J. E., Schofield, M., Filozofia przedsokratejska, tłum. J. Lang, Warszawa: PWN, 1999.

Krokiewicz A., Zarys filozofii greckiej, Warszawa: Aletheia, 2000.

Reale G., Historia filozofii starożytnej, t. 1, tłum. E. I. Zieliński, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, 2012.

udział w wykładzie 30 godz. - 1 pkt ECTS

samodzielne czytanie lektur (tekstów starożytnych) - 30 godz. - 1 pkt ECTS

przygotowanie do wykładu (powtórzenie wcześniejszego materiału, praca własna nad omawianym tematem itp.) 20 godz. - 0,7 pkt ECTS

konsultacje 2 godz. - 0,2 pkt ECTS

przygotowanie do egzaminu 30 godz. - 1 pkt ECTS

Egzamin ustny. Zagadnienia egzaminacyjne zostaną podane studentom w trakcie zajęć.

ocena niedostateczna (2) - student nie zna historii podstawowych problemów ontologicznych wczesnego antyku;

ocena dostateczne (3) student zna główne zagadnienia ontologii przedplatońskiej, lecz nie potrafi wskazać na ich genezę i powiązania między poszczególnymi rozwiązaniami.

Ocena dobra (4) - student zna szczegółowo omawiane na zajęciach koncepcje ontologiczne oraz ich genezę. Nie zna jednak dokładnych strategii argumentacyjnych występujących w poszczególnych teoriach;

ocena bardzo dobra (5) - student zna szczegółowo omawiane na wykładzie koncepcje ontologiczne oraz ich genezę. Wie jakie były sposoby argumentacji poszczególnych autorów na rzecz ich rozwiązań ontologicznych.

Umiejętności:

Oceniana jest umiejętność argumentacji i adekwatnego odczytania teorii starożytnej z punktu widzenia współczesnej wymogów logiki oraz umiejętność oceny przeprowadzanej argumentacji na rzecz danej tezy ontologicznej

Kompetencje społeczne:

Ocenie podlega świadomość potrzeby badań podstawowych i ich przełożenia na zastosowania praktyczne (moralność) oraz teoretyczne nie filozoficzne (podstawy nauk).