ML: Challenges of contemporary atheism

Podczas wykładu przedstawi się krótkie dzieje stanowisk nazywanych ateistycznymi, w horyzoncie europejskich przemian cywilizacyjnych. Ukaże się różne rodzaje ateizmu oraz sposoby ewentualnych rozmów między ludźmi o odmiennych światopoglądach.

Ateizm dzisiaj zyskuje uznanie nie tylko w kręgu filozofów, ale przenika całość kultury. Dlatego interpretacja tego niebywale złożonego fenomenu czasów nowożytnych nastręcza sporo trudności. Wymaga też metodologicznej przejrzystości oraz wrażliwości na osobiste doświadczenie każdego człowieka, budującego swój prywatny światopogląd.

Rzecz komplikuje się tym bardziej, że perswazyjna moc ateizmu rosła w miarę rozwoju europejskiej kultury, zwłaszcza od czasów późnego odrodzenia, kiedy nastawienie humanistyczne (tu: znacząca rola Prób Montaigne’a) zrosło się ze sceptycyzmem, racjonalizmem i praktycyzmem, jak również usamodzielnienia się nauk przyrodniczych, krzepnięcia oświeceniowo-pozytywistycznej wizji rzeczywistości, której zwolennicy w uniesieniu przyjmowali, że postęp naukowy doprowadzi wreszcie do wykorzenienia chrześcijańskiej religii z przestrzeni życia ludzkiego. Tak się oczywiście nie stało, lecz raz zasiane przekonanie, że wiara religijna i doświadczenie naukowe znajdują się w obsesyjnym antagonizmie, wciąż znajduje zagorzałych zwolenników.

Odtąd pojawił się problem na stałe goszczący w świadomości Europejczyków: w jaki sposób mają ze sobą rozmawiać ludzie, których poglądy na istnienie i obecność Boga na ziemi zdają się wykluczać? Czy w ogóle możliwa jest tolerancyjna akceptacja teizmu oraz ateizmu, w sytuacji, w której żadna ze stron ewentualnego dialogu pozostaje przy swoich zapatrywaniach, gdyż nie chce utracić swej tożsamości? A nawet gorzej, w wyniku akceptacji różnych nurtów filozoficznych, historycznie narosłych uprzedzeń, wzajemnej niechęci i wyraźnego poczucia wyższości własnego punktu widzenia – wspomniana rozmowa nie wiedzie do umocnienia wzajemnej życzliwości ani przyjęcia, że wiele dróg prowadzi ku prawdzie, również tej religijnej, i że wszystkim ludziom warto dać szansę, by wędrowali przez życie w świetle swoich, w świadomej wolności podejmowanych wyborów. Podobnie jak w kwestiach miłości, w sprawach religii musi rozkwitać wolność aktów decyzyjnych i wzajemne poszanowanie. Mając to na względzie, spróbujmy podczas wykładu krótko zostanie zarysowany obszar, w głębi którego wiara i niewiara mogą się bezpiecznie stykać, a może nawet w pewien sposób obopólnie wzbogacać.

1. "Ateizm oraz irreligia i sekularyzacja" (red.F. Adamski), Kraków 2011;

2. J. Woleński, "Granice niewiary", Kraków2004;

3. ks. J. Sochoń, "Ateizm", Warszawa 2003;

4. P. Mazanka CSsR, "Źródła sekularyzacji i sekularyzmu w kulturze europejskiej", Warszawa 2003;

5. H. de Lubac, "Ateizm i sens człowieka", Paris 1969;

6. J. Humphrys, "Bóg, w którego wątpimy", Warszawa 2007;

7. M. Ruse, "Ateizm. Co każdy powinien wiedzieć", Łódź 2016;

8. M. Novak, "Boga nikt nie widzi. Noc ciemna ateistów i wierzących", Kraków 2010;

9. R. Spaemann, "Odwieczna pogłoska. Pytanie o Boga i złudzenia nowożytności", Warszawa 2009;

10. S. Zatwardzicki, "Ateizm urojony. Chrześcijańska odpowiedź na negację Boga", Kraków 2013;

11.T. Sieczkowski, "Nowy ateizm. Rekonstrukcja światopoglądu", Łódź 2018;

12. T. Crane, "SEns wiary. Religia z punktu widzenia ateisty", Warszawa 2019.

Student zna i rozumie w sposób dogłębny rolę refleksji filozoficznej w kształtowaniu kultury. Poznał zasady interpretacji tekstu filozoficznego. Potrafi twórczo wykorzystywać wiedzę filozoficzną i metodologiczną w formułowaniu tez dotyczących zagadnień światopoglądowych, ale również potrafi krytycznie argumentować akceptowane przez samego siebie formuły, jak też umie dostrzegać zależności między przyjmowanymi przez siebie stanowiskami filozoficznymi i światopoglądowymi, nie zapominając o wykazywaniu ich racjonalności.

Podczas oceny będzie się brało pod uwagę obecność na zajęciach wykładowych, jasność w wyrażaniu myśli, oryginalność interpretacyjną oraz wiedzę, wyrastającą także z samodzielnych lektur.