(in Polish) Nowoczesne teorie teatralne

Cele przedmiotu: - poznanie artystycznych założeń sztuki teatru współczesnego, od czasów Shakespeare’a począwszy na tzw. performansie kończąc (z odniesieniami do poetyki teatru antycznego);

- zyskanie umiejętnosci opisu przedstawienia teatralnego i sztuki aktorskiej w kontekście propozycji formułowanych przez teoretyków-praktyków teatralnych;

- swobodne poruszanie się w zakresie konwencji teatralnych, „typów" teatru spotykanych dawniej i dziś, łączenie ich z określonymi odmianami dramatu;

- nabycie umiejętności odnajdywania kontekstów oraz postrzegania sztuki teatru jako zjawiska wspólnego (i odrębnego zarazem) z innymi dziedzinami sztuki, zwłaszcza z plastyką.

Konwersatorium "Klasyczne doktryny teatralne" to zajęcia, których celem jest zaprezentowanie myśli teoretycznej najwybitniejszych nowożytnych praktyków teatralnych i teoretyków sztuki (od Shakespeare'a po Schechnera), propagujących określoną poetykę czy konwencję sceniczną. Stąd podstawową lekturą dla uczestników konwersatorium są wypowiedzi programowe ludzi teatru, a nie opracowania dotyczące ich drogi twórczej.

Przedmiot zajęć stanowią więc wybrane doktryny artystyczne formułowane w różny sposób: - jako wypowiedzi programowe, - jako manifesty postulujące zerwanie z dotychczasowa praktyką sceniczna (najczęściej twórcy związani z awangardą) - czy też jako wypowiedzi "ex-post", będące rezultatem przemyśleń nad własną pracą, nad sukcesami i porażkami. Przy rozpatrywaniu poszczególnych teorii istotnymi punktami odniesienia będzie tradycja antyczna (Arystoteles), Shakespeare i teatr ludyczny (głównie commedia dell'arte) oraz tzw. sztuki piękne i muzyka (zwłaszcza opera i taniec).

Zestawienie lektur ma na celu pokazanie. jak teksty wzajem się oświetlają oraz jak zawarte w nich propozycje (często poparte praktyką) mogły przyczynić się lub przyczyniły się do przemian sztuki teatru (w tym aktorstwa czy plastyki scenicznej). Stanowi ona bowiem swego rodzaju zwierciadło, w którym odbijają się wszystkie (istniejące, przeszłe i przyszłe) trendy panujące w sztuce i kulturze danej epoki.

Dla tekstów polskich najistotniejszym kontekstem będzie koncepcja sztuki teatru sformułowana przez Stanisława Wyspiańskiego, artystę wizjonera, którego dzieło inspirowało twórców polskiej sceny przez cały XX wiek.

Autorzy omawianych manifestów: A.-F. Riccoboni, D. Diderot, H. von Kleist, R. Wagner, F. Nietzsche, S. Wyspiański, E. G. Craig, K. Stanisławski, A. Appia, W. Meyerhold, M. Czechow, E. Wachtangow, N. Jewreinow, A. Artaud, E. Piscator, B. Brecht, T. Kantor, P. Brook, J. Grotowski, E. Barba, R. Schechner, J. Osterwa, I. Gall, S. I. Witkiewicz, M. Kotlarczyk oraz: teksty scenografów (A. Pronaszki i S. Syrkusa) o nowoczesnej architekturze teatralnej i przestrzeni scenicznej i aktorów (T. Łomnickiego i M. Komorowskiej) o ich warsztacie.

Zajęcia odbywają się w semestrze zimowym, obejmują 30 godzin, podzielonych na cotygodniowe spotkania po 90 minut każde; w ramach spotkań pokazywana jest rejestracja fragmentów spektakli bądź dokumentalny film tematyczny, omawiane nastepnie jako egzemplifikacja dyskusji nad prezentowanego artystycznego programu bądź manifestu (ewentualnie: film poprzedza dyskusja o założeniach teoretycznych, które projekcja wizualizuje).

Zapisy na zajęcia odbywają się w ramach ogólnego systemu rekrutacji; dopuszczone 3 nieusprawiedliwione nieobecności, ale konieczna krotka relacja pisemna (ok. 2000 znaków) z tekstów omawianych na opuszczonych przez studenta zajęciach.

Prace teoretyczne do samodzielnej lektury:

Ch. Balme, "Wprowadzenie do nauki o teatrze", Warszawa 2002.

E. Barba, N. Savarese, "Sekretna sztuka aktora", Wrocław 2005.

E. Goffman, "W teatrze życia codziennego", Warszawa 1981 (i wyd. nast.).

J. Łotman, "Semiotyka sceny", „Dialog” 1984 nr 11 (przedruk w: "Sztuka w świecie znaków", opr. B. Żyłko, Gdańsk 2002).

P. Pavis, "Słownik terminow teatralnych" (dowolne wyd.).

A. Paterson Royce, "Antropologia sztuk widowiskowych. Artyzm, wirtuozeria i interpretacja w perspektywie międzykulturowej", Warszawa 2010

E. Rozik, "Korzenie teatru", Warszawa 2011

I. Sławińska, "Teatr w myśli współczesnej", Warszawa 1990.

S. Świontek, "Modele aktorstwa XX wieku" w: "Aktor w kulturze współczesnej", red. E. Udalska, Warszawa 1994.

S. Świontek, "O możliwościach zastosowania w nauce o teatrze pewnych nowych metod badawczych (perspektywy i ograniczenia)", „Pamiętnik Teatralny” 1999, z. 3-4.

M. Steiner, "Geneza teatru w świetle antropologii kulturowej", Wrocław 2003.

A. Ubersfeld, "Czytanie teatru I", Warszawa 2002.

D. Wiles, "Krótka historia przestrzeni teatralnych", Warszawa 2012

Lektura na zajęcia:

A. Appia, Dzieło sztuki żywej, Warszawa 1974. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

A. Artaud, Teatr i jego sobowtór, Warszawa 1966 [seria: Teorie Współczesnego Teatru] lub wyd. nast.

E. Barba, Teatr. Samotność, rzemiosło, bunt (rozdziały IV – Droga sprzeciwu: trzeci teatr i V – Tożsamość: dziedzictwo), Warszawa 2003.

E. Barba, N. Savarese, Sekretna sztuka aktora, Wrocław 2005.

B. Brecht, Małe organon dla teatru, „Pamiętnik Teatralny” 1955, z. 1, s. 39-62.

B, Brecht, Wartość mosiądzu [Noce I – IV oraz Uzupełnienia do teorii „Wartości mosiądzu”], Warszawa 1975. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

P. Brook, Pusta przestrzeń, Warszawa 1977. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

P. Brook, Nie ma sekretów. Myśli o aktorstwie i teatrze, przekł. I. Libucha i M. Orski, Łódź 1997.

Szekspir współczesny według Brooka, z Peterem Brookiem rozmawia Leszek Kolankiewicz, „Teatr” 2002 nr 9.

P. Brook, Ruchomy punkt, Wrocław 2004.

P. Brook, Teatr jest tylko formą. O Jerzym Grotowskim, Wrocław 2004.

P. Brook, Grotowski. Sztuka jako wehikuł, J. Grotowski, Od zespołu teatralnego do sztuki jako wehikułu, „Notatnik Teatralny” zima 1992 (4);

P. Brook, "Wolność i łaska. Rozważania o Szekspirze, Gdańsk 2014

P. Brook, Zapomnieć Szekspira, Wrocław 2007.

E. G. Craig, O sztuce teatru, Warszawa 1964 (lub wyd. nast.). [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

M. Czechow, O technice aktora, Kraków 2000 oraz 2008.

D. Diderot, Paradoks o aktorze, wstęp Jan Kott, Warszawa 1959 lub Gdańsk 2009.

Ekspresjonizm w teatrze niemieckim, wybór i oprac. M. Leyko, W. Dudzik, wstęp M. Leyko, Gdańsk 2009 (część III – Teatr). [seria: Theatroteka]

L. Flaszen, Teatr skazany na magię, Kraków 1983 (część: Teatr ubogi) albo L. Flaszen “Cyrograf”, Kraków 1971 (1974, 1997) – rozdz. o Studium o „Hamlecie” w insc. J. Grotowskiego.

G. Fuchs, Scena przyszłości, przekł. M. Leyko, Gdańsk 2005 [seria: Theatroteka]

I. Gall, Budowniczy tła scenicznego, oddzielne wydanie lub w: Myśl teatralna polskiej awangardy, wybór S. Marczak-Oborski, Warszawa 1973.

C. Goldoni, Teatr komediowy, przekł., oprac. i wstęp J. Dygut, Gdańsk 2011 (rozdz. Teatr komediowy).

J. Grotowski, Teksty z lat 1965-1969, Wrocław 1990;

J. Grotowski, „tu es fils de quelqu’un”, „Didaskalia” październik 2000, nr 39;

W. Horzyca, Zagadnienie polskiego teatru monumentalnego; Teatr ogromny w: tenże, Polski teatr monumentalny, Wrocław 1994

N. Jewreinow, Teatralizacja życia, przekł. N. Woroszylska, „Dialog” nr 7-8/2008.

T. Kantor, Teatr niemożliwy w: Metamorfozy. Teksty o latach 1939-1974, Kraków 2000;: Lekcje mediolańskie 1986, Kraków 1991 oraz w: tenże, Pisma, t. III, Wrocław

H. Kleist, O teatrze marionetek, w: Pisma teoretyczne niemieckich romantyków, opr. T. Namowicz, Wrocław 2000.

F. Lang, O działaniu scenicznym, przekł. J. Zaborowska-Musiał, wstęp B. Judkowiak,

Gdańsk 2010

M. Kotlarczyk, Słowo w teatrze, K. Wojtyła, O teatrze słowa w: M. Kotlarczyk, K. Wojtyła. O Teatrze Rapsodycznym, oprac. J. Popiel, Kraków 2001.

W. Meyerhold, Rekonstrukcja teatru, przekł. J. Rdułtowski, „Pamiętnik Teatralny” 1956 z. 2-3, s. 352-380)

W. Meyerhold, W związku z historią i techniką teatru w: Przed rewolucją, przekł. J. Koenig, Warszawa 1988. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

F. Nietzsche, Narodziny tragedii z ducha muzyki; (oba tłumaczenia – L. Staffa i B. Barana).

J. Osterwa, Przez teatr – poza teatr, wybór i oprac. I. Guszpit i D. Kosiński, Kraków 2004.

J. Osterwa, Reduta i teatr. Artykuły – wywiady – wspomnienia 1914-1947, Wrocław 1991.

E. Piscator, Rzemiosło, Powstanie i budowa sceny Piscatora, Scena półkolista w: Teatr polityczny, Warszawa 1983. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

A. Pronaszko, Odrodzenie teatru, w: tegoż, Zapiski scenografa, Warszawa 1976.

M. Reinhardt, O teatrze i aktorze, Gdańsk 2004 [seria: Theatroteka] (rozdz.: O reżyserii i teatrze, O teatrze dla pięciu tysięcy, O aktorach i aktorstwie)

A.F. Riccoboni, Sztuka teatru, wstęp Marek Dębowski, Gdańsk 2005.

R. Schechner, Przyszłość rytuału, Warszawa 2000.

R. Schechner, Performatyka: Wstęp, Wrocław 2006.

L. Schiller, Nowy teatr w Polsce: Stanisław Wyspiański; [Myśli o odrodzeniu teatru] w: tenże, na progu nowego teatru, Warszawa 1978.

L. Schiller, Artystyczny teatr powszechny; [Teatr powszechny]; Teatr ogromny w: tenże, Droga przez teatr, Warszawa 1983.

O. Schlemmer, Eksperymentalna scena Bauhausu, Gdańsk 2010 (rozdz.: Nowy budynek sceniczny,scena, Nowe formy sceny…, Elementy sceniczne); [seria: Theatroteka]

W. Shakespeare, Hamlet (akt II). [dowolne wydanie]

K.S. Stanisławski, Praca aktora nad rolą, w: Pisma, red. E. Csató, t. 4, Warszawa 1956, s. 37-121 (także wydanie krakowskie z 2010: przekł. J. Czech).

A. Tairow, Notatki reżysera i proklamacje artysty, Warszawa 1964. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

W. Toporkow, Stanisławski na próbie, Wrocław 2007.

J. Wachtangow, Poszukiwania, przekł. H. Bieniewski, Warszawa 1967. [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

Jewgienij Wachtangow – co zostaje po artyście teatru?, wstęp, kronika red. K. Osińska, Wrocław 2008 [cz. II – J. Wachtangow – teksty źródłowe].

R. Wagner, Dramaturgia opery, Gdańsk 2009 [seria: Theatroteka].

S.I. Witkiewicz, Czysta Forma w teatrze, Warszawa, WAiF, 1977 i 1986 [seria: Teorie Współczesnego Teatru] lub tegoż Teatr i inne pisma o teatrze, Warszawa, 1995 [Dzieła zebrane, t. 5].

S.Wyspiański, Hamlet (Studium o "Hamlecie"), wyd. Biblioteki Narodowej, oprac. i wstęp M. Prussak, Wrocław - Warszawa - Kraków 1976 i 2007

Wybrane teksty z antologii Myśl teatralna polskiej awangardy, wybór S. Marczak-Oborski, Warszawa 1973 (rozdziały: Ferment wśród zawodowców oraz Hasło: forma, w nich teksty A. Pronaszki i S. Syrkusa). [seria: Teorie Współczesnego Teatru]

oraz

T. Łomnicki, Spotkania teatralne, Warszawa 1984 (lub 2002).

B. Osterloff, Pejzaż. Rozmowy z Mają Komorowską, Warszawa 2004 (i wyd. nast.).

EFEKTY KSZTAŁCENIA

Student zna na poziomie rozszerzonym terminologię nauk humanistycznych z zakresu historii teorii teatru i dramatu europejskiego, dzieła teatralnego, procesu twórczego nad dziełem teatralnym; ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową z zakresu historii teatru europejskiego, historii przemian form dramatu europejskiego, najważniejszych doktryn teatralnych (historycznych i współczesnych), bardzo dobrze zna warsztat krytyka teatralnego, zna języki teatru i dramatu współczesnego.

Student umie w sposób samodzielny zdobywać informacje naukowe z zakresu wiedzy o dramacie i teatrze, rozwijać kompetencje badawcze i kierować własną karierą zawodową.

Student potrafi integrować w swym warsztacie naukowym narzędzia badawcze z zakresu różnych dziedzin humanistyki, by przeprowadzić analizę i interpretację dzieła teatralnego w celu opisu jego konstrukcji artystycznej i odsłonięcia jego znaczeń, społecznych uwikłań i miejsca w procesie historyczno-kulturowym, wchodząc w dyskurs, także polemiczny, z jego autorem.

Student identyfikuje i rozstrzyga dylematy wynikające z wykonywania zawodu historyka teatru i dramatu, teoretyka doktryn teatralnych, krytyka teatralnego, kierownika literackiego w teatrze współczesnym, organizatora życia teatralnego.

OPIS ECTS:

- udział w zajęciach – 30 godzin

- przygotowanie do zajęć – 30 godzin

- przygotowanie do pracy zaliczeniowej - 30 godzin

METODY OCENIANIA

Konwersatorium jako formuła zajęć zakłada aktywny udział studentów w rozmowie nad przygotowanym przez jednego z nich (każdy temat - inna osoba) wprowadzeniu do dyskusji, dzięki temu zaistnieje możliwość sprawdzenia w jakim stopniu zalecona na zajęcia lektura została przez poszczególne osoby przyswojona (przeczytana i zrozumiana); prowadzący zajęcia jest tylko jednym z uczestników dyskusji, pilnującym jej merytorycznego charakteru.

Zajęcia kończą się zaliczeniem na stopień; forma zaliczenia - pisemna: student ma przygotować analizę spektaklu bądź tekstu dramatycznego (min. 9 000 znaków, max. 20 000 znaków) z punktu widzenia jednej z poznanych teorii oraz zinterpretować - wybrany przez siebie z listy lektur - tekst programowy (ok. 6000 znaków). Pracę należy oddać lub nadesłać mail-em na 14 dni przed terminem zaliczenia.

KRYTERIA OCENIANIA

Bardzo dobrą ocenę (5) uzyskuje Student, który:

- bardzo dobrze zna na poziomie rozszerzonym terminologię nauk humanistycznych z zakresu historii teorii teatru i dramatu europejskiego, dzieła teatralnego, procesu twórczego nad dziełem teatralnym;

- bardzo dobrze ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową z zakresu historii teatru europejskiego, historii przemian form dramatu europejskiego, najważniejszych doktryn teatralnych (historycznych i współczesnych), bardzo dobrze zna warsztat krytyka teatralnego, zna języki teatru i dramatu współczesnego

- bardzo dobrze umie w sposób samodzielny zdobywać informacje naukowe z zakresu wiedzy o dramacie i teatrze, rozwijać kompetencje badawcze i kierować własną karierą zawodową.

-bardzo dobrze potrafi integrować w swym warsztacie naukowym narzędzia badawcze z zakresu różnych dziedzin humanistyki, by przeprowadzić analizę i interpretację dzieła teatralnego w celu opisu jego konstrukcji artystycznej i odsłonięcia jego znaczeń, społecznych uwikłań i miejsca w procesie historyczno-kulturowym, wchodząc w dyskurs, także polemiczny, z jego autorem.

-bardzo dobrze identyfikuje i rozstrzyga dylematy wynikające z wykonywania zawodu historyka teatru i dramatu, teoretyka doktryn teatralnych, krytyka teatralnego, kierownika literackiego w teatrze współczesnym, organizatora życia teatralnego.

Dobrą ocenę (4) uzyskuje Student, który:

- dobrze zna na poziomie rozszerzonym terminologię nauk humanistycznych z zakresu historii teorii teatru i dramatu europejskiego, dzieła teatralnego, procesu twórczego nad dziełem teatralnym;

- dobrze ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową z zakresu historii teatru europejskiego, historii przemian form dramatu europejskiego, najważniejszych doktryn teatralnych (historycznych i współczesnych), dobrze zna warsztat krytyka teatralnego, zna języki teatru i dramatu współczesnego

- dobrze umie w sposób samodzielny zdobywać informacje naukowe z zakresu wiedzy o dramacie i teatrze, rozwijać kompetencje badawcze i kierować własną karierą zawodową.

- dobrze potrafi integrować w swym warsztacie naukowym narzędzia badawcze z zakresu różnych dziedzin humanistyki, by przeprowadzić analizę i interpretację dzieła teatralnego w celu opisu jego konstrukcji artystycznej i odsłonięcia jego znaczeń, społecznych uwikłań i miejsca w procesie historyczno-kulturowym, wchodząc w dyskurs, także polemiczny, z jego autorem.

- dobrze identyfikuje i rozstrzyga dylematy wynikające z wykonywania zawodu historyka teatru i dramatu, teoretyka doktryn teatralnych, krytyka teatralnego, kierownika literackiego w teatrze współczesnym, organizatora życia teatralnego.

Dostateczną ocenę (4) uzyskuje Student, który:

- dostatecznie zna na poziomie rozszerzonym terminologię nauk humanistycznych z zakresu historii teorii teatru i dramatu europejskiego, dzieła teatralnego, procesu twórczego nad dziełem teatralnym;

- dostatecznie ma uporządkowaną wiedzę ogólną i szczegółową z zakresu historii teatru europejskiego, historii przemian form dramatu europejskiego, najważniejszych doktryn teatralnych (historycznych i współczesnych), dostatecznie zna warsztat krytyka teatralnego, zna języki teatru i dramatu współczesnego

- dostatecznie umie w sposób samodzielny zdobywać informacje naukowe z zakresu wiedzy o dramacie i teatrze, rozwijać kompetencje badawcze i kierować własną karierą zawodową.

- dostatecznie potrafi integrować w swym warsztacie naukowym narzędzia badawcze z zakresu różnych dziedzin humanistyki, by przeprowadzić analizę i interpretację dzieła teatralnego w celu opisu jego konstrukcji artystycznej i odsłonięcia jego znaczeń, społecznych uwikłań i miejsca w procesie historyczno-kulturowym, wchodząc w dyskurs, także polemiczny, z jego autorem.

- dostatecznie identyfikuje i rozstrzyga dylematy wynikające z wykonywania zawodu historyka teatru i dramatu, teoretyka doktryn teatralnych, krytyka teatralnego, kierownika literackiego w teatrze współczesnym, organizatora życia teatralnego.

Niedostateczną ocenę (2) uzyskuje Student, który

- nie spełnia kryteriów ujętych w efektach kształcenia.