(in Polish) Archeologia wczesnego średniowiecza Polski i Europy

Celem zajęć jest omówienie społeczności wczesnego średniowiecza koegzystujących na terenie Europy i kultury materialnej i duchowej ze szczególnym naciskiem na kulturę materialną i duchową Słowian, Bałtów i Skandynawów.

Celem zajęć jest uzupełnienie wykładów o prezentację archeologicznych źródeł związanych z okresem wczesnego średniowiecza na ziemiach polskich i Europy. W pierwszej kolejności przedstawiona zostanie ogólna sytuacja kulturowa i etniczna Europy między V/VI a XIII wiekiem. Kolejne zagadnienia dotyczyć będą rolnictwa, budownictwa, gospodarki, rzemiosła, handlu oraz wierzeń i obrządku pogrzebowego we wskazanym okresie.

Studenci mają za zadanie samodzielnie opracować referaty w formie ustnej prezentacji oraz w formie pisemnej, które po wygłoszeniu na zajęciach zostaną poddane dyskusji i uzupełnione o prezentacje konkretnych przykładów źródeł archeologicznych i analizę innych tekstów z omawianych dziedzin. Końcowym elementem ćwiczeń będzie wspólna wybranych stanowisk archeologicznych z terenu ziem polskich i dyskusja nad prezentowanym materiałem.

Literatura podstawowa

Barford P.M., The Early Slavs. Culture and society in Early Medieval Eastern Europe, London 2001.

Buko A., Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, Warszawa 2005, 2011.

Dulinicz M. – Kształtowanie się Słowiańszczyzny północno - zachodniej. Studium archeologiczne, Warszawa 2001.

Godłowski K. – Pierwotne siedziby Słowian (Z badań nad zagadnieniem rozprzestrzeniania Słowian w V-VII w. n. e.) Kraków 2000.

Hensel W. - Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, wyd. 4, uzup. Warszawa 1987.

Leciejewicz L., Słowiańszczyzna zachodnia, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976.

Leciejewicz L., Słowianie zachodni, Wrocław i in. 1989.

Mały Słownik Kultury dawnych Słowian, wyd. 3, red. Hensel W., Warszawa 1990.

McKitterick R., Zarys historii Europy. Wczesne średniowiecze, Warszawa 2003.

Miśkiewicz M., Zarys kultury i archeologii Europy w okresie wczesnego średniowiecza, Warszawa 2002.

Miśkiewicz M., Wczesnośredniowieczni sąsiedzi Słowian, Warszawa 2005.

Miśkiewicz M., Życie codzienne mieszkańców ziem polskich we wczesnym średniowieczu, Warszawa 2010.

Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie się średniowiecza, Warszawa 1998.

Literatura dodatkowa

Słowianie

Barnycz-Gupieniec R., Studia nad drewnianym budownictwem wczesnośredniowiecznej Polski na tle porównawczym, Łowicz 2000.

Buko A., Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław 1980.

Buko A., Czy pogańskie cmentarze słowiańskie były miejscami religijnego kultu?, [w:] Hereditatem cosgnoscere. Studia i szkice dedykowane Profesor Marii Miśkiewicz, red. Z. Kobyliński, Warszawa 2004, s. 67-78.

Bylina S. – Kultura ludowa Polski i Słowiańszczyzny wczesnośredniowiecznej, Łowicz-Warszawa 1999 (rozdział 1).

Bylina S., Problemy słowiańskiego świata zmarłych. Kategorie przestrzeni i czasu, „Światowit”, t. XL, 1995, s. 9-25.

Chudziak W., Periodyzacja rozwoju wczesnośredniowiecznej ceramiki z dorzecza dolnej Drwęcy (VII-XI/XII w.) Toruń 1991.

Cnotliwy E., Rzemiosło rogownicze na Pomorzu wczesnośredniowiecznym, Wrocław, Warszawa 1973.

Cygan S., Wczesnosłowiańskie półziemianki kwadratowe na terenie Polski, Czech, Słowacji, Wschodnich Niemiec i Dolnej Austrii, Rzeszów 2006.

Hołubowicz W., Garncarstwo wczesnośredniowiecznych Słowian, Wrocław 1965.

Dekówna M., Szkło w Europie wczesnośredniowiecznej, Wrocław1980

Dembińska M., Konsumpcja żywnościowa w Polsce średniowiecznej, Wrocław 1963.

Dembińska M., Przetwórstwo zbożowe w Polsce średniowiecznej X-XIV w., Wrocław 1973.

Dulinicz M. – Uwagi o początkach ośrodków handlowych na południowym brzegu Bałtyku w VIII-IX w., [w:] Centrum i zaplecze we wczesnośredniowiecznej Europie środkowej. Spotkania Bytomskie III, Wrocław 19999, s. 97-110.

Dulinicz M., Wczesnośredniowieczny przełom w obrządku pogrzebowym na Mazowszu, [w:] Stare i nowe w średniowieczu.Pomiędzy innowacją a tradycją, Spotkania Bytomskie VI, red. S. Moździoch, Wrocław 2009, s. 379-398.

Gąssowski J., Schyłkowe pogaństwo na ziemiach polskich w świetle odkryć archeologicznych, "Światowit, t. XL, 1995, s. 43-52.

Gieysztor A., Mitologia Słowian, Warszawa 1982.

Historia kultury materialnej Polski w zarysie t. I, red. M. Dembińska, Z. Podwińska, Wrocław 1978.

Kamińska J., Nahlik A., Włókiennictwo gdańskie X-XIII, Łódź 1968.

Kiersnowski R., Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Warszawa 1960.

Kóčka-Krenz H., Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań 1993.

Kolčin B. A., Drevnaja Rus’. Gorod, zamok, selo, [w:] Archeologija SSSR, t. 15, Moskva 1985.

Kowalska A.B., Dworaczyk M., Szczecin wczesnośredniowieczny. Origines Polonorum, t. 5, Nadodrzańskie centrum, Warszawa 2011.

Labuda G. – Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań 1999.

Lityńska-Zając M., Chwasty w uprawach roślinnych w pradziejach i wczesnym średniowieczu, Kraków 2005.

Miśkiewiczowa M., Wczesnośredniowieczny obrządek pogrzebowy na płaskich cmentarzyskach szkieletowych w Polsce, "Materiały Wczesnośredniowieczne, t. 6, 1969, s. 241-301.

Osadnictwo i architektura ziem polskich w dobie Zjazdu Gnieźnieńskiego, Warszawa 2000

Podwińska Z., Zmiany form osadnictwa wiejskiego. Wieś, źreb,opole. Warszawa 2001.

Poleski J. – Podstawy datowania okresu wczesnośredniowiecznego w Małopolsce, Kraków.

Rappoport P.A., Drevnerusskije žilišča, Moskva 1975.

Sacrum pogańskie - Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, Cz. Hadamik, Warszawa 2010.

Sikora J., Ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium

archeologiczno-osadnicze, Łódź 2010.

Słowianie i ich sąsiedzi we wczesnym średniowieczu, Lublin-Warszawa 2003.

Słownik starożytności słowiańskich. Encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych do schyłku wieku XII, red. G. Labuda, Z. Stieber, t. 1-8, Wrocław 1961-1996.

Słupecki L. – Problem słowiańskich świątyń , Slavia Antiqua, t. 35, 1994, s. 48-60.

Słupecki L.P. - Slavonic pagan sanctuaries, Warszawa 1994.

Świechowski Z., Sztuka romańska w Polsce, Warszawa 1982

Świechowski Z. Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.

Váňa Z., Świat dawnych Słowian, Warszawa 1985.

Wczesnośredniowieczny Płock, red. M. Gołembnik, Warszawa 2002.

Wołoszyn M., Monety bizantyńskie z VI-VII wieku na tle środkowoeuropejskim, [w:] Archeologia o początkach Słowian, red. P. Kaczanowski, M. Parczewski, Kraków 2005, s. 637-680.

Zoll-Adamikowa H., Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. Cz. I. Źródła, Wrocław Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975.

Zoll-Adamikowa H., Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski. Cz. II. Analiza. Wnioski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.

Zoll-Adamikowa H., Usytuowanie cmentarzysk Słowian w środowisku (doba pogańska i pierwsze wieki po przejęciu chrześcijaństwa), [w:] Człowiek, sacrum, środowisko. Miejsce kultu we wczesnym średniowieczu, red. S. Moździoch, Wrocław 2000, s. 207-219.

Żak J., Maćkowiak-Kotowska L., Studia nad uzbrojeniem środkowoeuropejskim VI-X wieku. Zachodniobałtyjskie i słowiańskie ostrogi o zaczepach haczykowatych zagiętych do wnętrza, Poznań 1988.

Walicki M. (red.) Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, Warszawa 1956.

Normanowie

Batey C., i inni, Wikingowie, Warszawa 1988.

Duczko W., Ruś Wikingów, Warszawa 2006.

Foote P.G., Wilson D. M.; Wikingowie, Warszawa 1975.

Roesdahl E., Historia Wikingów, Gdańsk 2001.

Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.

Strzelczyk J., Słowianie i Germanie w Niemczech środkowych we wczesnym średniowieczu, Warszawa 1976.

Żak J., Wczesnofeudalna Skandynawia, Wrocław, Warszawa, Kraków 1969.

Bałtowie

Gimbutas M., The Balts, Bristol 1963.

Fischer A., Etnografia dawnych Prusów, Gdynia 1937.

Okulicz J., Pradzieje ziem pruskich od późnego paleolitu do VII w.n.e., Wrocław, Warszawa,Kraków, Gdańsk 1973.

Kulakov V.I. Drevnosti prusov VI-XII vv, Moskva 1990.

Okulicz J., Próba identyfikacji archeologicznej ludów bałtyjskich w połowie pierwszego tysiąclecia naszej ery, Barbaricum, t. 1, Warszawa 1989, s. 64-100.

Okulicz-Kozaryn Ł., Życie codzienne Prusów i Jaćwiegów w wiekach średnich (IX-XIII w.), Warszawa 1983

Okulicz-Kozaryn Ł., Dzieje Prusów, Wrocław 1997.

Skarby starożytnej Łotwy, Warszawa 2007.

Suchocki J., Mitologia bałtyjska, Warszawa 1991

Stanowiska do wyboru

Bytom Odrzański

Moździoch S., Castrum munitissimum Bytom. Lokalny ośrodek władzy w państwie wczesnopiastowskim, Warszawa 2002.

Czarna Wielka

Bieńkowska A., Dzik M., Piasecka K., Średniowieczne cmentarzysko w Czarnej Wielkiej, stan. 1, woj. podlaskie (badania 1951-1978), t. 1, Białystok 2013; t. 2, Białystok 2015.

Czarny Las

Skrok Z., Kowalski J., Wyniki sondażowych badań archeologicznych grodziska w Szestnie - "Czarnym Lesie", gm. Mrągowo

woj. olsztyńskie, "Studia Galindzkie" t.1, 2003.

http://www.archeo.uw.edu.pl/swarch/Swiatowit-r2000-t2_(43)-nB-s.268-285.pdf

Kałdus -Chudziak W., Wczesnośredniowieczna przestrzeń sakralna in culmine na Pomorzu nadwiślańskim, [w:] Mons Sancti Laurenti, t. 1, Toruń 2003.

Chudziak W., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Kałdusie, [w:] Mons Sancti Laurentii, t. 5, Toruń 2010.

Kołobrzeg

Kołobrzeg. Wczesne miasto nad Bałtykiem, red. L. Leciejewicz, M. Rębkowski, Origines Polonorum, t. 2, Warszawa 2007.

Końskie

Gąssowski J., Cmentarzysko w Końskich na tle zagadnienia południowej granicy Mazowsza we wczesnym średniowieczu, Materiały Wczesnośredniowieczne, t. 2, 1952, s. 71-175

Lublin

Rozwałka A., Niedźwiadek R., Stasiak M., Lublin wczesnośredniowieczny, Origines Polonorum, t. 1, Warszawa 2006.

Łączyno Stare

Rauhut L., Wczesnośredniowieczne cmentarzyska w obudowie kamiennej na Mazowszu i Podlasiu, Materiały Starożytne i Wczesnośredniowieczne, t. 1, 1971, s. 547-567.

"Łysa Góra" -Derwich M., Wiarygodność przekazów pisemnych na temat kultu pogańskiego na Łyścu. Archeolog a źródła pisane, [w:] Słowiańszczyzna w Europie średniowiecznej, 1, red. Z. Kurnatowska, s. 97-104.

Derwicz M., Miejsce kultu czy refugium? Ponownie o przedklasztornej funkcji Łyśca, [w:] Sacrum pogańskie - Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, Cz. Hadamik, Warszawa 2010, s. 105-106.

Gąssowscy E. i J., Łysa Góra we wczesnym średniowieczu, Wrocław 1970.

Gąssowski J., Badania archeologiczne w obrębie ośrodka kultowego na szczycie Łyśca, [w:] Sacrum pogańskie - Sacrum chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie Środkowej, red. K. Bracha, Cz. Hadamik, Warszawa 2010, s. 109-114.

Lubień

Kurasiński T., Skóra K., Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrowski, Łódź 2012.

Lutomiersk

Nadolski A., Abramowicz A., Poklewski T., Cmentarzysko z XI wieku w Lutomiersku pod Łodzią, Acta Archaeologica Universitatis Lodziensis, nr 7, Łódź 1959.

Markowice

Pawlak E., Pawlak P., Osada wczesnośredniowieczna w Markowicach pod Poznaniem, Poznań 2008.

Mogilno

Chudziakowa J., Romański kościół benedyktyński w Mogilnie, Warszawa 1984.

Chudziakowa J., Pochówki z zespołów klasztornych Mogilna, Strzelna i Trzemeszna, woj. bydgoskie, [w:] Śmierć w dawnej Europie, red. M. Derwich, Wrocław 1997, s. 87-105.

Ostrów Lednicki -Górecki J., Gród na Ostrowie Lednickim na tle wybranych ośrodków grodowych pierwszej monarchii piastowskiej, Lednica 2001.

Płock -Szafrański W., - Płock we wczesnym średniowieczu, Wrocław 1983.

Wczesnośredniowieczny Płock, red. M. Gołembnik, Warszawa 2002.

Równina Dolna-

Odoj R., Sprawozdanie z prac wykopaliskowych przeprowadzonych w Równinie Dolnej, pow. Kętrzyn w 1956 i 1957 r., "Rocznik Olsztyński", t. 1, 1958

Stradów -Maj U., Stradów, stanowisko 1. Cz. 1, Ceramika wczesnośredniowieczna, Kraków 1990.

Stradów: wczesnośredniowieczny zespół osadniczy. T. 1, red. A. Buko, Kraków 2007.

Stradów: wczesnośredniowieczny zespół osadniczy, T. 2, Materiały archeobotaniczne i archezoologiczne z badań na stanowisku 1 w latach 1956-1963, red. A. Buko, M. Lityńska-Zając, Kraków 2010.

Strzelno -Chudziakowa J., Zespół architektury romańskiej w Strzelnie w świetle najnowszych badań, Acta Universitatis Nicolai Copernici. Archeologia, t. 13, 1990, s. 5-27.

Chudziakowa J., Pochówki z zespołów klasztornych Mogilna, Strzelna i Trzemeszna, woj. bydgoskie, [w:] Śmierć w dawnej Europie, red. M. Derwich, Wrocław 1997, s. 87-105.

Sulkowska-Tuszyńska K., Klasztor Norbertanek w Strzelnie (XII-XVI wiek): sacrum i profanum, Toruń 2006.

Szeligi -Szymański W. - Szeligi pod Płockiem na początku wczesnego średniowiecza, Zespół osadniczy z VI-VII wieku, Wrocław

1967.

Świelubie -

Łosiński W., Groby typu Alt Käbelich w świetle badań przeprowadzonych na cmentarzysku wczesnośredniowiecznym w Świelubiu pod Kołobrzegiem, Przegląd Archeologiczny, t. 41, 1993, s. 17-34.

Łosiński W., Z badań nad obrządkiem pogrzebowym na słowiańskich wybrzeżach Bałtyku w dobie plemiennej uwag ciąg

dalszy, "Archaeologia Historica Polona", t. 8, Źródła archeologiczne i ich treści, Toruń 2000, s. 71-81.

Truso

M. F. Jagodziński: Truso. Między Weondlandem a Witlandem, przedm. Maria Kasprzycka; posł. Władysław Duczko; tł.

Urszula Chybowska; Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblągu, Wydawnictwo Tekst, Elbląg-Bydgoszcz 2010

Janów Pomorski, stan. 1, tom. I-II, praca zbiorowa Elbląg 2012

Żukowice -

Parczewski M., Żukowice pod Głogowem w zaraniu średniowiecza, Głogów, Wrocław 1989.

Wolin

Stanisławski B., Filipowiak W., Wolin wczesnośredniowieczny, t. 1, Origenes Polonorum, Warszawa 2013

Stanisławski B., Filipowiak W., Wolin wczesnośredniowieczny, t. 2, Origenes Polonorum, Warszawa 2016.

1. WIEDZA

K_W07: Zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji źródeł archeologicznych

K_W11: Ma podstawową wiedzę na temat zjawisk społeczno-kulturowych zachodzących w społecznościach różnego typu w okresie wczesnego średniowiecza Polski i Europy, rodzajów więzi społecznej oraz relacji między strukturami społecznymi

K_W15: Ma podstawową wiedzę na temat terenowych metod pozyskiwania źródeł archeologicznych i ich dokumentowania

2. UMIEJĘTNOŚCI

K_U01: Potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informację z wykorzystaniem różnych źródeł i sposobów

K_U03: Posiada podstawowe umiejętności badawcze, obejmujące formułowanie i analizę problemów badawczych, opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na rozwiązywanie problemów w zakresie archeologii wczesnego średniowiecza Polski i Europy

K_U05: Potrafi rozpoznać różne rodzaje wytworów kultury wczesnego średniowiecza badanych archeologicznie i okresów późniejszych oraz przeprowadzić ich krytyczną analizę i interpretację z zastosowaniem typowych metod, w celu określenia ich znaczeń, oddziaływania społecznego i miejsca w procesie historyczno-kulturowym

K_U07: Posiada umiejętność merytorycznego argumentowania, z wykorzystaniem poglądów innych autorów, oraz formułowania wniosków dotyczących historii i kultury wczesnego średniowiecza Polski i Europy

K_U15: Potrafi interpretować wyniki specjalistycznych badań źródeł archeologicznych, wyniki badań nieinwazyjnych w celu odpowiedniej klasyfikacji ruchomych źródeł archeologicznych wczesnego średniowiecza Polski i Europy

K_U21: Potrafi samodzielnie przygotować i wygłosić prezentację ustną przedstawiając swój pogląd na dany temat w zakresie archeologii wczesnego średniowiecza Polski i Europy

3. KOMPETENCJE

K_K02: Potrafi współdziałać i pracować w zespole, przyjmując w nim różne role

OPIS ECTS:

Udział w ćwiczeniach: 30 godz.

Przygotowanie do ćwiczeń: 20 godz.

Czas na napisanie referatu: 10 godz.

Suma godzin: 60 godz.

Liczba ECTS: 60 godz./25(30) = 2 ECTS

Kryteria oceniania:

Warunki zaliczenia: ocena będzie wypadkową kilku składników:

1. czynnego udziału na zajęciach i wspólne analizowanie zadanej literatury - podawanej na kolejnych zajęciach (nieprzeczytaną literaturę należy zaliczyć w w formie pisemnej lub ustnej),

2. przygotowanie dwóch prezentacji (min 20 minut)

3. przygotowanie referatu w formie pisemnej (min. 8 stron A4, czcionka 12) z wykorzystaniem bibliografii: min 5 pozycji + teksty internetowe

4. zaliczenie kolokwium, w postaci testu z poruszanych na zajęciach zagadnień.

(można opuścić trzy zajęcia bez konieczności dodatkowego zaliczenia w formie wskazanej przez prowadzącą).

Na ocenę 2 (ndst) student nie ma podstawowej wiedzy, umiejętności i kompetencji w zakresie archeologii wczesnego średniowiecza Polski i Europy (zagadnień kulturowo-historycznych, szeroko rozumianej kultury materialnej i duchowej)

na ocenę 3 (dst) student ma podstawową wiedzę, umiejętności i kompetencje w wyżej opisanym zakresie

na ocenę 4 (db) student poprawnie porusza się po zagadnieniach z zakresu archeologii wczesnego średniowiecza Polski i Europy, wykazuje się umiejętnościami w wyszukiwaniu i analizowaniu źródeł archeologicznych, posiada podstawowe umiejętności badawcze, potrafi rozpoznać różne rodzaje wytworów kultury wczesnego średniowiecza oraz przeprowadzić ich krytyczną analizę i interpretację, potrafi samodzielnie przygotować i wygłosić prezentację ustną przedstawiając swój pogląd na dany temat w zakresie archeologii wczesnego średniowiecza Polski i Europy, potrafi pracować i współdziałać w zespole.

brak