History, theory and methodology of archaeology II. Contemporary research orientations in archaeology

Ostatnie półwiecze jest świadkiem dynamicznego rozwoju teorii archeologicznych oraz powstania wielu nowych orientacji badawczych w tej dyscyplinie nauki. Zajęcia wprowadzają uczestnika konwersatorium w ten świat wykorzystując wiedzę przekazaną w trakcie konwersatorium "Dzieje archeologii i myśli archeologicznej" na III roku studiów licencjackich oraz z prowadzonych częściowo równolegle zajęć z "Klasycznej antropologii kulturowej i etnografii Słowian dla archeologów". Uczestnik zajęć po ich zaliczeniu rozumie czym jest nauka i na czym polega poznanie naukowe w ogóle, a w odniesieniu do archeologii w szczególności, rozróżnia i charakteryzuje współczesne orientacje badawcze w archeologii, potrafii wskazać rolę podstawowych teorii w analizie i interpretacji źródeł archeologicznych. Ma świadomości znaczenia teorii archeologicznych w dialogu dyscypliny z współczesnością i innymi dyscyplinami antropologicznymi.

Tematyka konwersatorium obejmuje wybrane zagadnienia z zakresu nowych kierunków badań, teorii i metod obecnych w praktyce archeologicznej w ostatnich dekadach minionego stulecia i na początku obecnego, z uwzględnieniem stanu zaawansowania teoretycznego archeologii w kierunkach wchodzących potencjalnie w zakres przygotowywanych prac magisterskich uczestników zajęć. Praca na konwersatoriach oparta jest na wiedzy przekazywanej przez prowadzącego zajęcia oraz wskazanych lekturach obowiązkowych do przeczytania na każde zajęcia. Prowadzone na ich podstawie dyskusje będą odwoływały się do wiedzy i umiejętności myślenia uczestników. Niezbędna wiedza z lektur uzupełniających będzie przedstawiana przez prowadzącego zajęcia. Końcowy wynik zależny jest od systematyczności w pracy i aktywnego udziału w zajęciach oraz od opanowania materiału z zakresu dwóch innych przedmiotów: "Dziejów archeologii i myśli archeologicznej" zrealizowanego na III roku studiów licencjackich oraz z zakresu "Klasycznej antropologii kulturowej i etnografii Słowian dla archeologów", prowadzonych równolegle na I roku studiów magisterskiech w Instytucie Archeologii UKSW.

Zakres tematów

1. Wprowadzenie. O nauce jako zjawisku charakterystycznym dla cywilizacji europejskiej i szerzej zachodniej. Nauka jako jeden ze sposobów poznawania i opisu świata. Teoria a praktyka w archeologii. Nowe orientacje badawcze w archeologii – podejście relatywne. Program zajęć, literatura przedmiotu, wymagania i kryteria oceny.

Literatura obowiązkowa:

M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 55-67.

2. Proces badawczy i proces wyjaśniania w archeologii.

Literatura obowiązkowa:

M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 21-31; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 441-472;

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 512-532.

3. Przedmiot badań archeologicznych: kultura w teorii i praktyce polskiej archeologii oraz w ujęciach antropologicznym i archeologicznym na świecie.

Literatura obowiązkowa:

A. Barnard, J. Spencer (red.), Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, Warszawa 2008, s. 317-325; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 11-16 i 62-63;

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 615-626.

4. Współczesna archeologia: jej zróżnicowanie i podziały tematyczne.

Literatura obowiązkowa:

A. Barnard, J. Spencer (red.), Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, Warszawa 2008, s. 121-127; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 441-443;

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 193-215.

5. Tradycyjne orientacje badawcze w archeologia a archeologia procesualna.

Literatura obowiązkowa:

M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 85-102; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 444-450.

6. Współczesna archeologia i jej orientacje badawcze. Część 1: archeologia marksistowska i neomarksistowska.

Literatura obowiązkowa:

M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 109-112 i 168-170; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 451-453.

7. Współczesna archeologia i jej orientacje badawcze. Część 2: Szkoła Annales i archeologia.

Literatura obowiązkowa:

F. Braudel, Historia i trwanie, Warszawa 1971: Państwowy Instytut Wydawniczy– z tej książki artykuł: „Historia i nauki społeczne: długie trwanie” – s. 46-89; ponadto do przejrzenia artykuł „Problemy historii cywilizacji” z tego samego tomu – s. 253-315. M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 197-203.

8. Współczesna archeologia i jej orientacje badawcze. Część 3: archeologia postprocesualna

Literatura obowiązkowa:

C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 42-44;

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 273-291; M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 117-135.

9. Współczesna archeologia i jej orientacje badawcze. Część 4: archeologia kognitywno-procesualna

Literatura obowiązkowa:

M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 112-115; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 369-402.

10. Archeologia technik i technologii: od J.G.D Clarka (1952) do dzisiaj.

Literatura obowiązkowa:

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 451-463.

Ponadto do przejrzenia z C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 295-333.

11. Archeologia społeczna

Literatura obowiązkowa:

A. Barnard, J. Spencer (red.), Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, Warszawa 2008, s. 223-228; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 163-210;

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 770-782.

12. Archeologia – polityka – społeczeństwa. Część 1: odkrycie funkcji ideologicznych archeologii – podstawy i przykłady klasyczne.

Literatura obowiązkowa: D. Piotrowska, Biskupin – ideologie – kultura, [w:] B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia, kultura, ideologie, Biskupin 2004, s. 91-155; K. Pomian, Archeologia, historia, naród, [w:] B. Wawrzykowska (red.), Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, Toruń 2002: Muzeum Okręgowe, s. 9-15.

13. Archeologia – polityka – społeczeństwa. Część 2: w świecie współczesnym…

Literatura obowiązkowa: C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 509-518; S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 1099-1140.

14. Wybrane teorie współczesne w archeologii: teoria systemów, fenomenologia, waloryzacja przestrzeni w ujęciach I. Wallersteina i A. Sherratta

Literatura obowiązkowa:

M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 131-135; C. Renfrew & P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002, s. 451-452;

S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 84-91 i 110-112.

15. Archeologia a antropologia wczoraj i dzisiaj

Literatura obowiązkowa:

A. Barnard, J. Spencer (red.), Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, Warszawa 2008, s. 121-127 i 317-325; S. Tabaczyński i in. (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012, s. 686-720; M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013, s. 251-258.

Literatura podstawowa (obowiązkowa)

1. A. Barnard, J. Spencer (red.), Encyklopedia antropologii społeczno-kulturowej, Warszawa 2008: Oficyna Wydawnicza Volumen – w zakresie wskazanych stron i omawianych tematów.

2. F. Braudel, Historia i trwanie, Warszawa 1971: Państwowy Instytut Wydawniczy i wydanie następne. Z tej książki artykuły: „Historia i nauki społeczne: długie trwanie” – s. 46-89 i „Problemy historii cywilizacji” – s. 253-315.

3. M. Johnson, Teoria archeologii. Wprowadzenie, Kraków 2013: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego – w zakresie wskazanych stron i omawianych tematów.

4. D. Piotrowska, Biskupin – ideologie – kultura, [w:] B. Gediga, W. Piotrowski (red.), Archeologia, kultura, ideologie, Biskupin 2004, s. 91-155.

5. K. Pomian, Archeologia, historia, naród, [w:] B. Wawrzykowska (red.), Archeologia toruńska. Historia i teraźniejszość, Toruń 2002: Muzeum Okręgowe, s. 9-15.

6. C. Renfrew, P. Bahn, Archeologia: teorie, metody, praktyka, Warszawa 2002: Prószyński i S-ka. (wskazane strony).

7. S. Tabaczyński, A. Marciniak, D. Cyngot, A. Zalewska (red.), Przeszłość społeczna. Próba konceptualizacji, Poznań 2012: Wydawnictwo Poznańskie (wskazane strony).

Literatura uzupełniająca

1. R.A. Bentley, H.D.G. Maschner, Ch. Chippindale (red.), Handbook of Archaeological Theories, Lanham 2008: Altamira Press.

2. R. Bernbeck, Theorien in der Archäologie, Tübingen – Basel 1997: A. Francke Verlag.

3. L.R. Binford, An Archaeological Perspective, New York – London 1972: Seminar Press.

4. F. Braudel, Historia i trwanie, Warszawa 1971: Państwowy Instytut Wydawniczy i wydanie następne. Całość.

5. D.L. Clarke, Analytical Archaeology, London 1968: Methhuen & Co Ltd.

6. P. Courbin, What Is Archaeology? An Essay on the Nature of Archaeological Research, Chicago –London 1988: University of Chicago Press.

7. K.R. Dark, Theoretical archaeology, London 1995: Duckworth.

8. M.K.H. Eggert, Prähistorische Archäologie: Konzepte und Methoden, Tübingen – Basel 2001: A. Francke Verlag.

9. L. Ellis (red.), Archaeological Method and Theory: An Encyclopedia, New York – London 2000: Garland Publishing, Inc.

10. I. Hodder, Theory and Practice in Archaeology, London – New York 1992: Routledge.

11. I. Hodder, Czytanie przeszłości, Poznań 1995: Obserwator.

13. A. Kuper, Kultura. Model antropologiczny. Kraków 2005: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

14. C.C. Lamberg-Karlovsky (red.), Archaeological thought in America, Cambridge 1989: Cambridge University Press.

15. J. Malina, Z. Vašíček, Archaeology yesterday and today. The development of archaeology in the sciences and humanities, Cambridge 1990: Cambridge University Press.

16. D. Minta-Tworzowska, Klasyfikacja w archeologii jako sposób wyrażania wyników badań, hipotez oraz teorii archeologicznych, Poznań 1994: Wydawnictwo Naukowe UAM.

17. E. Neustupný, Metoda archeologie, Plzeň 2007: Aleš Čeněk.

18. E. Neustupný, Teorie archeologie, Plzeň 2010: Aleš Čeněk.

19. C. Renfrew (red.), The Explanation of Culture Change. Models in Prehistory, London 1973: Duckworth.

20. C. Renfrew, P. Bahn (red.), Archaeology. The Key Concepts, London – New York 2005: Routledge.

21. C. Renfrew, E.B.W. Zubrow (red.), The ancient mind. Elements of cognitive archaeology, Cambridge 1994: Cambridge University Press.

22. M. Shanks, Experiencing the Past. On the character of archaeology, London – New York 1992: Routledge.

23. M. Shanks, Ch. Tilley, Social Theory and archaeology, Cambridge 1987: Polity Press.

24. Ch. Tilley, A Phenomenology of Landscape. Places, Paths and Monuments, Oxford – Providence 1994: Berg.

Efekty kształcenia

1. Wiedza.

Uczestnik zajęć po ich zakończeniu rozumie czym jest nauka i na czym polega poznanie naukowe w ogóle, a w odniesieniu do archeologii w szczególności, rozróżnia i charakteryzuje współczesne orientacje badawcze archeologii, wyjaśnia ich znaczenie poznawcze, atuty i ograniczenia, ma przyswojoną podstawową wiedzę o najważniejszych aktualnych kierunkach teoretycznych w archeologii światowej i w Polsce oraz o miejscu archeologii wśród nauk antropologicznych. Zna terminologię specjalistyczną z tego zakresu i potrafi się nią posługiwać.

Symbole efektów kształcenia: K_W01, K_W02, K_W03, K_W05, K_W06, K_W07, K_W11

2. Umiejętności.

Wyszukiwania, oceniania analizowania i wykorzystywania informacji z zakresu współczesnych orientacji badawczych w archeologii. Wykorzystania teorii w analizie i interpretacji źródeł archeologicznych. Podstawowe umiejętności myślenia teoretycznego, posługiwania się właściwymi w tym myśleniu kategoriami, stosowania elementów wiedzy z dziedziny teorii archeologii w analizie prac naukowych, w przygotowaniu pracy magisterskiej oraz innych.

Symbole efektów kształcenia: K_U01, K_U02, K_U05, K_07, K_U22

3. Kompetencje.

W dostrzeganiu powiązań między pytaniami badawczymi, przyjmowaną teorią a wynikami badań, świadomości znaczenia teorii archeologii w rozumieniu funkcji dyscypliny i jej dialogu z współczesnością i innymi dyscyplinami antropologicznymi.

Symbole efektów kształcenia: K_K01,

Opis ECTS

udział w konwersatorium: 30 godz.

przygotowanie do zajęć: 70 godz.

przygotowanie do zaliczenia: 20 godz.

____________________________________

W sumie: 120 godz.

Kryteria oceniania

Warunki zaliczenia: ocena będzie wypadkową trzech elementów: 1) udziału w zajęciach – obecność na zajęciach jest sprawdzana przez prowadzącego (można opuścić dwa konwersatoria w semestrze bez konieczności zaliczenia dodatkowego sprawdzianu z materiału omawianego na wszystkich opuszczonych zajęciach), 2) opanowania wiedzy przekazanej w trakcie zajęć przez prowadzącego oraz z lektur wskazanych jako podstawowe (obowiązujące), 3) zaliczenie kolokwium pisemnego. Osoby, które opuszczą ponad dwa zajęcia lub nie będą mogły wykazać się na zajęciach znajomością obowiązujących lektur, są zobowiązane zaliczyć te zajęcia lub lektury przed przystąpieniem do zaliczania konwersatorium. Zaliczenie jest możliwe wyłącznie na podstawie pracy pisemnej. Prowadzący zajęcia może bez wcześniejszego uprzedzenia dokonać sprawdzianu przygotowania do zajęć z zakresu lektury obowiązującej na dane zajęcia w formie kartkówki. Poprawienie pozytywnego wyniku zaliczenia na wyższy stopień jest możliwe w trybie pracy pisemnej lub kolokwium ustnego (do wyboru osoby zainteresowanej). Dobre i b. dobre wypowiedzi oraz aktywny udział w konwersatorium są odnotowywane przez prowadzącego i brane pod uwagę w ocenie końcowej z zajęć. Mogą one podnieść ocenę końcową nawet o jeden stopień.

System oceniania:

W pracach pisemnych odpowiedź na każde pytanie oceniana jest w punktach:

2 = 0 pkt.; 2+ = 1 pkt.; 3 = 2 pkt.; 3+ = 3 pkt.; 4 = 4 pkt.; 4+ = 5 pkt.; 5 = 6 pkt.; 5+ = 7 pkt. (ocen ndst. + i b. dobrej + nie ma w wykazie ocen obowiązujących i dlatego nie mogą być wpisywane w protokołach z zaliczeń i egzaminów, ale są one stosowane przez prowadzącego w bieżącej praktyce ewaluacji pracy uczestników zajęć, w pierwszym przypadku w celu zaznaczenia pozytywnych elementów odpowiedzi nie wystarczających na ocenę dostateczną, które należy docenić w zestawieniu z odpowiedziami w całości błędnymi lub z brakiem odpowiedzi w ogóle, a w drugim przypadku w celu podkreślenia wybitnych wyników pracy, przekraczających kryteria oceny b. dobrej. Ocena końcowa będzie średnią z sumy punktów uzyskanych z odpowiedzi na każde z pytań podzielonej przez ilość pytań, przełożonych na stopnie wg podanego wyżej systemu z zaokrąglaniem liczby punktów niezbędnych do uzyskania danej oceny wg zasad matematycznych. Zaokrąglanie nie dotyczy liczby punktów niezbędnych do otrzymania oceny dostatecznej. Ocena pozytywna może być zaokrąglona do 1 stopnia wyżej od wynikającej z pracy pisemnej na podstawie ocen dobrych i b. dobrych uzyskanych w trakcie zajęć (por. warunki zaliczenia).

1. Ocena efektów kształcenia w zakresie wiedzy:

- na ocenę 2 (ndst.): uczestnik nie ma elementarnej wiedzy z dziedziny współczesnych orientacji badawczych w archeologii lub myli podstawowe fakty;

- na ocenę 3 (dst.): poprawnie przedstawia pojedyncze fakty i ma ogólnikową orientację w omawianych orientacjach i teoriach badawczych;

- na ocenę 4 (db.): zna fakty i poprawnie charakteryzuje orientacje badawcze i koncepcje teoretyczne;

- na ocenę 5 (bdb.): zna wiele istotnych faktów i swobodnienie charakteryzuje współczesne orientacje badawcze w archeologii.

2. Ocena efektów kształcenia w zakresie umiejętności:

- na ocenę 2 (ndst.): uczestnik nie ma elementarnych umiejętności w zakresie wykorzystywania współczesnych orientacji badawczych archeologii w swoich wypowiedziach;

- na ocenę 3 (dst.): wykazuje wymienione wyżej umiejętności w stopniu podstawowym na poziomie werbalnym;

- na ocenę 4 (db.): poprawnie posługuje się wymienionymi wyżej umiejętnościami pod względem werbalnym;

- na ocenę 5 (bdb.): swobodnienie posługuje się znajomością orientacji badawczych i koncepcje teoretyczne pod względem werbalnym.

3. Ocena efektów kształcenia w zakresie kompetencji:

- na ocenę 2 (ndst.): uczestnik nie ma elementarnych kompetencji w dostrzeganiu związków między daną orientacją badawczą lub przyjmowaną teorią a celami i wynikami badań, w docenianiu znaczenie wiedzy z dziedziny teorii i metod archeologii w analizie funkcjonowania dyscypliny i jej odbioru społecznego;

- na ocenę 3 (dst.): ma wskazane wyżej kompetencje w stopniu podstawowym;

- na ocenę 4 (db.): potrafi dostrzec związki między dana orientacją badawczą lub przyjmowaną teorią a celami, metodami i wynikami badań, kompetentnie korzysta z wiedzy z dziedziny teorii i metod archeologii w analizie funkcjonowania dyscypliny, popularyzacji i jej odbioru społecznego;

- na ocenę 5 (bdb.): wykazuje wysoką kompetencję ww. sferach.