Flint mines, settlement and economy in the Stone and Bronze Ages

Słuchacze cyklu wykładów "Kopalnie krzemienia a osadnictwo i gospodarka w epokach kamienia i brązu" zostaną zaznajomieni z podstawowymi pojęciami z zakresu archeologii górnictwa skał krzemionkowych, podstawami teoretycznymi badań, najważniejszymi odkryciami archeologicznymi z dziedziny ekploatacji, obróbki i dystrybucji skał krzemionkowych w najdawniejszych epokach w dziejach ludzkich na terenie Polski i Europy, ich wymiarem gospodarczym oraz ścisłym jego związku z wierzeniami i rytuałami.

Wymagania wstępne: znajomość archeologii epok kamienia i brązu na poziomie studiów licencjackich w Instytucie Archeologii UKSW.

Zakres tematów

1. Wprowadzenie do wykładu: przedmiot, wymagania i literatura do egzaminu. Prehistoryczne górnictwo, osadnictwo i gospodarka – przypadek Hallstatt w pre- i protohistorii.

2. Podstawowe pojęcia: górnictwo, osadnictwo, gospodarka. Odrębność stanowisk górniczych w pre- i protohistorycznej sieci osadniczej z perspektywy archeologicznej. Relacje przestrzenne osad i kopań i potencjalne znaczenie gospodarcze zjawiska z perspektywy teoretycznej

3. Zróżnicowanie metod eksploatacji i obiektów archeologicznych na terenie kopalń skał krzemionkowych z punktu widzenia gospodarki krzemieniem, cz. 1.

4. Zróżnicowanie metod eksploatacji i obiektów archeologicznych na terenie kopalń skał krzemionkowych z punktu widzenia gospodarki krzemieniem, cz. 2.

5. Górnictwo, gospodarka surowcowa i osadnictwo wśród społeczności zbieracko-łowieckich plejstocenu i wczesnego holocenu.

6. Zagadki gospodarki surowcowej pierwszych społeczności rolniczych w basenie Morza Śródziemnego.

7. Górnictwo krzemienia, osadnictwo i gospodarka społeczności naddunajskich z lessów krakowskich, cz. 1.

8. Górnictwo krzemienia, osadnictwo i gospodarka społeczności naddunajskich z lessów krakowskich, cz. 2.

9. Górnictwo krzemienia, osadnictwo i gospodarka społeczności naddunajskich z lessów krakowskich, cz. 3.

10. Górnictwo krzemienia, osadnictwo i gospodarka społeczności naddunajskich z lessów krakowskich, cz. 4.

11. Górnictwo krzemienia, osadnictwo i gospodarka wspólnot kultury Michelsberg w północno zachodniej Europie, cz. 1.

12. Górnictwo krzemienia, osadnictwo i gospodarka wspólnot kultury Michelsberg w północno zachodniej Europie, cz. 2.

13. Kopalnia w Krzemionkach Opatowskich, jej związki z osadnictwem Wyżyny Sandomierskiej i znaczenie gospodarcze.

14. Późno neolityczna kopalnia krzemienia Grimes Graves (Anglia), dwa modele korzystania z pola górniczego, organizacja pracy i gospodarka surowcem.

15. Górnictwo krzemienia czekoladowego w środkowej Polsce między wczesną a późną epoką brązu: osadnictwo – gospodarka – rytuał.

Literatura podstawowa

1. A. Dzieduszycka-Machnikowa, J. Lech, Neolityczne zespoły pracowniane z kopalni krzemienia w Sąspowie, Wrocław 1976.

2. J. Lech, Górnictwo krzemienia społeczności wczesnorolniczych na Wyżynie Krakowskiej, koniec VI tysiąclecia – 1 połowa IV tysiąclecia p.n.e., Wrocław 1981.

3. J. Lech, Górnictwo surowców krzemiennych w kulturze społeczności wczesnorolniczych na terytorium Polski, [w:], J.K. Kozłowski, S.K. Kozłowski (red.), Człowiek i środowisko w pradziejach, Warszawa 1983, s. 114-126.

4. J. Lech, Z badań nad górnictwem krzemienia społeczności rolniczych Europy Środkowej. Relacje przestrzenne kopalń i osad, Acta Archaeologica Carpathica 26:1987, s. 93-137.

5. J. Lech, Przemiany kulturowe w prehistorii w świetle badań górnictwa krzemienia: poszukiwania rytmu, [w:] B. Gediga, A. Grossman, W. Piotrowski (red.), Rytm przemian kulturowych w pradziejach i średniowieczu, Biskupin-Wrocław 2012, s. 189-231.

6. J. Lech, I. Longworth, Kopalnia krzemienia Grimes Graves w świetle nowych badań, „Przegląd Archeologiczny” 48:2000, s. 19-73.

7. S. Milisauskas, European Prehistory. A Survey, New York 2011. Second Edition.

8. R. Schild, H. Królik, J. Mościbrodzka, Kopalnia krzemienia czekoladowego z przełomu neolitu i epoki brazu w Polanach Koloniach, Wrocław 1977.

9. R. Schild, H. Królik, M. Marczak, Kopalnia krzemienia czekoladowego w Tomaszowie, Wrocław 1985.

10. A. Sherratt, Economic and Society in Prehistoric Europe. Changing Perspectives, Princeton, N.J. 1997.

Literatura uzupełniająca

1. P. Allard, F. Bostyn, F. Giligny, J. Lech (red.), Flint Mining in Prehistoric Europe. Interpreting the archaeological records, Oxfrod 2008. “BAR International Series” 1891.

2. P. Anreiter i in. (red.), Mining in European History and its Impact on Environment and Human Societies, Innsbruck 2010.

3. „Archaeologia Polona” 33:1995. Special Theme: Flint Mining dedicated to the Seventh International Flint Symposium – Poland 1995.

4. M. Capote, S. Consuerga, P. Díaz-del-Río, X. Terradas (red.), Proceedings of the 2nd International Conference of the UISPP Commission on Flint Mining in Pre- and Protohistoric Times (Madrid, 14-17 October 2009), Oxford 2011. “BAR International Series” 2260.

5. P.T. Craddock, Early Metal Mining and Production, Edinburgh 1995.

6. T.K. Earle, J.E. Ericson (red.), Exchange Systems in Prehistory, New York - San Francisco - London 1977.

7. J.E. Ericson, T.E. Earle (red.), Contexts for Prehistoric Exchange, New York - London – Paris – San Diego – San Francisco - São Paulo – Sydney – Tokyo – Toronto 1982.

8. J.E. Ericson, B.A. Prudy (red.), Prehistoric Quarries and Lithic Production, Cambridge 1984. “New Directions in Archaeology”.

9. A. Galiberti (red.), Defensola. Una miniera di selce di 7000 anni fa, Siena 2005.

10. A. Kern i in. (red.), Kingdom of Salt. 7000 years of Hallstatt, Vienna 2009.

11. J. Lech, Flint mining among the early farming communities of Central Europe, “Przegląd Archeologiczny” 28:1981, s. 5-55; 30:1983, s. 47-80.

12. J. Lech, Remarks on prehistoric flint mining and flint supply in European archaeology, [w:] A. Ramos-Millán and Ma A. Bustillo (red.), Siliceous rocks and culture, Granada 1997, s. 611-637. “Universidad de Granada. Monográfica Arte y Arqueología” 42.

13. I. Longworth, G. Varndell, J. Lech, Excavations at Grimes Graves, Norfolk, 1972-1976. Fascicule 6. Exploration and excavation beyond the deep mines, London 2012.

14. P. Pétrequin i in. (red.), Jade. Grandes haches alpines du Néolithique européen. Ve et IVe millénaires av. J.-C., Besançon 2012.

15. R. Schild, H. Królik, A.J. Tomaszewski, E. Ciepielewska, Rydno. A Stone Age Red Ochre Quarry and Socioeconomic Center. A Century of Research, Warsaw 2011.

16. P. Topping, M. Lynott (red.), The Cultural Landscape of Prehistoric Mines, Oxford 2005.

17. G. Weisgerber, R. Slotta, J. Weiner (red.), 5000 Jahre Feuersteinbergabu. Die Suche nach dem Stahl der Steinzeit, Bochum 1980. Wyd. 2 – 1981, wyd. 3 – 1999.

A) Efekty kształcenia

1. Wiedza.

Uczestnik zajęć po ich zakończeniu wie jak należy rozumieć pojęcia „górnictwo”, „osadnictwo” i „gospodarka” w odniesienie do prehistorii, ma podstawy wiedzy o funkcjonowaniu gospodarki surowcowej społeczności prehistorycznych, potrafi ogólnie scharakteryzować najważniejsze kopalnie skał krzemionkowych w Europie, ich funkcjonowanie, metody badań, problemy miejsca kopalń w sieci osadniczej i ich znaczenia gospodarczego oraz podstawowe problemy badawcze związane z rozpoznawaniem znaczenia gospodarczego miejsc eksploatacji skał krzemionkowych. Zna najważniejsze oraz najnowsze publikacje z zakresu tematyki wykładu. Zna organizację współpracy międzynarodowej w zakresie badań prehistorycznego górnictwa krzemienia i jego znaczenia gospodarczego wraz z możliwością udziału w wybranych ważnych spotkaniach międzynarodowych do 2018 r.

2. Umiejętności.

Umiejętność w zakresie konceptualizacji obiektów, wytworów i zjawisk związanych z prehistorycznym górnictwem krzemienia oraz ogólna wiedzę o aparacie analityczny stosowanym w badaniach prehistorycznej gospodarki surowcowej, zwłaszcza związanej z eksploatacja, obróbką i dystrybucją skał krzemionkowych.

3. Kompetencje.

Ogólne kompetencje w zakresie badań prehistorycznej gospodarki surowcowej oraz organizacji badań stanowisk archeologicznych związanych z górnictwem skał krzemionkowych.

B) Opis ECTS

udział w wykładzie: 30 godz.

przygotowanie do egzaminu 25 godz.

Suma godzin 55 godz.

Liczba ECTS 2

Kryteria oceniania

Warunki zaliczenia: ocena będzie wypadkową trzech elementów: 1) udziału w wykładach (można opuścić dwa wykłady w semestrze bez konieczności zaliczenia dodatkowego kolokwium z materiału omawianego na wszystkich opuszczonych zajęciach – na wykładach lista obecności jest sprawdzana), 2) opanowania wiedzy przekazanej w trakcie wykładu oraz ze wskazanych lektur, 3) zaliczenie egzaminu pisemnego. W przypadku więcej niż dwóch nieobecności na wykładach warunkiem dopuszczenia do egzaminu jest wcześniejsze zaliczenie materiału z wszystkich opuszczonych zajęć. Zaliczenie egzaminu jest możliwe wyłącznie na podstawie pracy pisemnej. Poprawienie wyniku zaliczenia na wyższy stopień jest możliwe w trybie pracy pisemnej lub kolokwium ustnego (do wyboru osoby zainteresowanej). Dobre, wyróżniające się odpowiedzi na stawiane w trakcie wykładu pytania są odnotowywane przez prowadzącego i brane pod uwagę w ocenie końcowej z zajęć. Mogą one podnieść ocenę końcową nawet o jeden stopień.

System oceniania:

W pracach pisemnych odpowiedź na każde pytanie oceniana jest w punktach:

2 = 0 pkt.; 2+ = 1 pkt.; 3 = 2 pkt.; 3+ = 3 pkt.; 4 = 4 pkt.; 4+ = 5 pkt.; 5 = 6 pkt.; 5+ = 7 pkt. (ocen ndst. + i b. dobrej + nie ma w wykazie ocen obowiązujących i dlatego nie mogą być wpisywane w protokole z egzaminu, ale są one stosowane przez prowadzącego w ewaluacji pracy uczestników wykładu, w pierwszym przypadku w celu zaznaczenia pozytywnych elementów odpowiedzi nie wystarczających na ocenę dostateczną, które należy docenić w zestawieniu z odpowiedziami w całości błędnymi lub z brakiem odpowiedzi w ogóle, a w drugim przypadku w celu podkreślenia wybitnych wyników pracy, przekraczających kryteria oceny b. dobrej). Ocena końcowa będzie średnią (ilorazem) z sumy punktów uzyskanych z odpowiedzi na każde z pytań egzaminu podzielonej przez ilość pytań i przełożonych na stopnie (oceny końcowe) wg podanego wyżej systemu z zaokrąglaniem liczby punktów niezbędnych do uzyskania danej oceny wg zasad matematycznych. Minimum punktów koniecznym do otrzymania oceny dostatecznej z egzaminu jest iloczyn wynikający z przemnożenia liczby 2 pkt. (równowartość oceny dostatecznej) przez liczbę pytań. W przypadku oceny dostatecznej nie jest stosowane zaokrąglanie uzyskanych punktów w górę.

1. Ocena efektów kształcenia w zakresie wiedzy:

- na ocenę 2 (ndst.): uczestnik nie zna podstawowych pojęć, procesów i faktów z zakresu tematyki wykładów;

- na ocenę 3 (dst.): poprawnie charakteryzuje pojedyncze pojęcia i procesy; zna nieliczne, podstawowe fakty z zakresu tematyki wykładów;

- na ocenę 4 (db.): poprawnie charakteryzuje pojęcia i procesy; zna podstawowe fakty z zakresu tematyki wykładów;

- na ocenę 5 (bdb.): swobodnienie charakteryzuje pojęcia i procesy; zna wiele istotnych faktów z zakresu tematyki wykładów.

2. Ocena efektów kształcenia w zakresie umiejętności:

- na ocenę 2 (ndst.): uczestnik nie ma podstawowych umiejętności w zakresie konceptualizacji obiektów, wytworów i zjawisk związanych z prehistorycznym górnictwem krzemienia oraz ogólna wiedzę o aparacie analityczny stosowanym w badaniach prehistorycznej gospodarki surowcowej, zwłaszcza związanej z eksploatacja, obróbką i dystrybucją skał krzemionkowych;

- na ocenę 3 (dst.): wykazuje wymienione wyżej umiejętności w stopniu elementarnym;

- na ocenę 4 (db.): poprawnie posługuje się wymienionymi wyżej umiejętnościami;

- na ocenę 5 (bdb.): swobodnienie posługuje się wymienionymi wyżej umiejętnościami.

3. Ocena efektów kształcenia w zakresie kompetencji:

- na ocenę 2 (ndst.): uczestnik nie wykazuje żadnych kompetencje w zakresie badań prehistorycznej gospodarki surowcowej oraz organizacji badań stanowisk archeologicznych związanych z górnictwem skał krzemionkowych w epokach kamienia i brązu;

- na ocenę 3 (dst.): ma wskazane wyżej kompetencje w stopniu elementarnym;

- na ocenę 4 (db.): jest umiarkowanie kompetentny w zakresie badań prehistorycznej gospodarki surowcowej oraz organizacji badań stanowisk archeologicznych związanych z górnictwem skał krzemionkowych w epokach kamienia i brązu;

- na ocenę 5 (bdb.): jest ogólnie kompetentny w zakresie badań prehistorycznej gospodarki surowcowej oraz organizacji badań stanowisk archeologicznych związanych z górnictwem skał krzemionkowych w epokach kamienia i brązu;