History of the Church (Middle Ages, Renaissance)

Na przełomie XV/XVI wieku Kościół wymagał reformy. Świadomość potrzeby tej reformy istniała w Kościele. Okoliczności zewnętrzne spowodowały, że zamiast reformy przyszła reformacja i rozpad chrześcijańskiej Europy na Kościoły Reformacji oraz myślenie konfesyjne prowadzące do poważnych napięć i konfliktów. W tym kontekście Sobór Trydencki nie zdołał przezwyciężyć powstałe podziały w chrześcijaństwie, ale stał się wydarzeniem prowadzącym do odrodzenia katolickiego. Kościół w Polsce, jako część Kościoła Powszechnego uczestniczy w tych wydarzeniach z własnymi odrębnościami. Jako „rekompensatę” za utracone obszary w Europie Kościół uzyskał nowe tereny podejmując działalność misyjną na nowo odkrytych ziemiach. Było to zarazem spotkanie Kościoła z odmienną kulturą, do którego nie był w pełni przygotowany. Oświecenie to nurt duchowy, który na pierwszym miejscu stawia naturalny świat i racjonalny sposób widzenia tego świata chce doprowadzić do zwycięstwa.

Średniowiecze

1.Rozwój chrześcijaństwa w V-VI w.

2.Monascytyzm zachodni

3.Patrimonium Piotrowe

4.Renesans karoliński

5.Organizacja Kościoła w Polsce w okresie pierwszych Piastów

6.Kryzys papiestwa

7.Uniwersalizm i reforma(Cluny)

8.Reforma gregoriańska

9.Kościół w Polsce w dobie reformy gregoriańskiej

10.Przyczyny i powstanie wielkiej schizmy wschodniej

11.Ruch krucjatowy

12.Zakony reformatorskie

13.Zakony żebracze

14.Herezje i inkwizycja

15.Kościół w okresie papieża Innocentego III

16.Kościół w Polsce od XI do XIII w.

17.Wielka schizma zachodnia i husytyzm

18.Sobór w Konstancji

19.Kultura i sztuka średniowiecza

Nowożytność

1. Podłoże Reformacji: zaniedbania w opiece duszpasterskiej wiernych, powodują różnego rodzaju nadużycia w pobożności, którą Luter nazwał pobożnością „uczynkową”.

2. Ponadto do przyczyn reformacji należy zaliczyć faktor: filozoficzno- teologiczny jak Ockhamizm; kościelno-polityczny – idee Marsyliusza z Padwy oraz idee koncyliaryzmu.

3. Nie bez wpływu były również warunki społeczne – wzrost znaczenia miast, jak duchowe – krytyka Kościoła ze strony humanistów.

4. Luter jako zakonnik koncentrował swoje studia szczególnie na listach św. Pawła. Jego wewnętrzne niepokoje pchają go do szukania „łaskawego Boga”, który zmienia jego pojmowanie „usprawiedliwienia” i obrazu Kościoła.

5. Jego pierwotne wystąpienia przeciwko odpustom zamienia się w wystąpienie przeciwko papiestwu i dotychczasowemu pojmowaniu Kościoła – co wykazała dysputa lipska.

6. Swoją uzyskaną wizję Kościoła, papiestwa i chrześcijaństwa Luter zawarł w trzech pismach programowych z 1520 r.

7. W 1521 r. Luter ekskomunikowany, stanął obok cesarza, obrońcy wiary z urzędu, na sejmie Rzeszy w Wormacji, który wydał, już nie wykonywalny edykt banicyjny.

8. Następne lata ujawniły bezskuteczność podejmowanych prób przywrócenia jedności – do przyjęcia pokoju religijnego w Augsburgu w 1555 r., który usankcjonował podział wyznaniowy w Niemczech. A ze sporu o ten pokój wynikła wojna 30-letnia.

9 Obok Lutra z podobną doktryną wystąpili w Szwajcarii Zwingli i Kalwin, zapoczątkowując powstanie Kościoła reformowanego. Kościół ten znalazł zwolenników szczególnie na terenie Francji, gdzie na tym tle wybuchły okrutne wojny hugonockie.

10. Odpadnięcie Anglii od Kościoła katolickiego nie nastąpiło z przyczyn doktrynalnych, lecz było wynikiem uformowania Kościoła krajowego, uzależnionego od korony.

11. Reforma Kościoła była już ważnym problemem na soborach w Konstancji i Bazylei. Następnie przedstawiano programy obejmujące przeprowadzenia reform „in capite et in membris, dla przeprowadzenie której zabrakło odpowiednich ludzi.

12. Po przezwyciężeniu różnych przeszkód uzgodniono między cesarzem i papieżem zwołanie Soboru Trydenckiego, który obradował nad doktryną i reformą. Sobór zajął się pozytywnym zdefiniowaniem atakowanych prawd i stał się wewnątrz-kościelnym wydarzeniem. W ostatniej fazie soboru uczestniczyła również delegacja z Polski, do której przyłączy się legat papieski i biskup warmiński, kardynał Stanisław Hozjusz

13. Decydujące znaczenie dla wprowadzenia uchwał soborowych w Kościele miały następujące po nim trzy pontyfikaty papieży: Pius V, Grzegorz XIII, Sykstus V oraz nowe instytucje utworzone przy Stolicy Apostolskiej.

14. Do Polski reformacja dotarła bardzo wcześnie i miała swoich zwolenników, w zależności od upodobania wśród mieszczan (luteranie) czy możnowładztwa (kalwini). Tworzyli aktywne ośrodki religijno – kulturalne: szkoły, drukarnie – Biblia Brzeska. Wśród polskich protestantów podjęto „pierwszą inicjatywę ekumeniczną” (?) jaką była Unia Sandomierska w 1570 r.

15. W ślad za odkryciem „nowych ziem” podejmowano chrystianizację tubylców, na początku pod patronatem „korony”, co doprowadziło do napięć i nadużyć. W obronie Indian wystąpił Bartolomeo de Las Casas. Jezuici szukając nowych możliwości działania w tamtych warunkach zaczęli tworzyć „redukcje” – paragwajskie.

Okres historii najnowszej

1. Nowy pogląd na świat – Oświecenie. Pierwsi przedstawiciele oświecenia wywodzą się z Anglii, którzy byli również twórcami religii naturalnej – deizmu, jak i nowych systemów społecznych, gospodarczych i politycznych.

2. Oświecenie odrzucając wszelką nadprzyrodzoność zagrażało i atakowało chrześcijaństwo i Kościół. Ten rozpoczął proces samooczyszczenia się z elementów irracjonalnych i pewnych nadużyć.

3. Pod wpływem nowych idei tolerancja zyskuje coraz większe znaczenie, która na obszarze religijnym doprowadza do indyferentyzmu.

4. Idee oświecenia dotarły z pewnym opóźnieniem do Polski, gdzie oddziaływają głównie na odnowę szkolnictwa – pijarzy.

5. Obszarem zastosowania idei oświecenia na szerszą skalę stała się Rewolucja Francuska, w swoim dramatycznym przebiegu. Wraz z Konstytucją Cywilną o Duchowieństwie zrealizowano skrajne żądania gallikanizmu, a drugiej strony Konstytucja ta doprowadziła do rozbicia, prześladowania i zniszczenia Kościoła.

6. Żmudne pertraktacje między przedstawicielami Piusa VII i konsulem Napoleonem doprowadziły do zawarcia konkordatu i „prawnego zaistnienia Kościoła” z uciążliwymi ograniczeniami. Następnie cesarz Napoleon wcielił do cesarstwa francuskiego państwo kościelne, a papieża internował. Kongres Wiedeński przywrócił państwo kościelne do istnienia.

7. Następujący papieże są niepokojeni hasłami demokratycznymi, dla których nie mają zrozumienia. Państwo Kościelne, wobec wzrastającego ruchu na rzecz zjednoczenia Italii z Rzymem jako stolicą, może się utrzymać tylko przy pomocy obcych wojsk.

8. W tej sytuacji papież Pius IX, który żył w ciągłym lęku „antymodernistycznym” , zwołał sobór powszechny do Rzymu. Niezwykła dogmatyzacja prawdy o Niepokalanym Poczęciu NMP, spowodowała dyskusje na temat Nieomylności Papieża. Dyskusja ta doprowadziła do oczyszczenia pojęcia nieomylności z krańcowych irracjonalnych akcentów i to co pozostało „w sprawach wiary i moralności” nie budziło Tyl zastrzeżeń.

9. Zajęcie Rzymu i całego Państwa Kościelnego, przez ruch zjednoczenia Włoch – Risorgimento spowodowało przerwanie obrad soboru watykańskiego, który zdogmatyzował prymat i nieomylność papieża.. Sytuacja Papieża w Watykanie zostanie uregulowana dopiero w 1929r. – Układem Laterańskim.

10. Utrata państwa kościelnego odebrała papieżom uciążliwe starania o to państwo. Z chwilą jego utraty następuje uduchowienie i ukościelnienie tej instytucji, co wyraża się przede wszystkim w wydawanych encyklikach papieskich, poruszające tematy ogólno- ludzkie i – kościelne. Delikatna jest pozycja Stolicy Apostolskiej podczas I i II wojny światowej. Konieczność zachowania neutralności uniemożliwiała konkretne zaangażowanie poza apelami.

11. Kościół w Polsce, który przez 123 lata przeżył pod zaborami odzyskał niepodległość i w nowej sytuacji, w której musiał zabiegać o swoje miejsce, mimo niekwestionowanych zasług. Kościół ten organizuje się na nowo (synod plenarny) i wprowadza nowe akcenty w działalności duszpasterskiej. Rozwijającą się działalność przerywa II wojna światowa. Naród i Kościół są pod okupacją. Kościół cierpi z narodem.

12. Wyrazicielem potrzeby odnowy Kościoła stał się papież Jan XXIII, który zwołał Sobór Watykański II pod hasłem „aggiornamento”. Idee tego soboru jak i niektórych jego dokumentów powstały w tzw. „Ruchach” – liturgicznych, biblijnych= itp. Kontynuator obrad soborowych, Paweł VI przystąpił do ich realizacji – inicjatywy ekumeniczne. Liczni (63) byli również biskupi polscy uczestniczący w obradach

13. Nowa sytuacja polityczna w Europie po II wojnie światowej – żelazna kurtyna oddzieliła Polskę od Europy Zachodniej i podporządkowała systemowi komunistycznemu, z centralą w Moskwie. System totalitarny – jednopartyjny nie może tolerować ugrupowań niezależnych, niekontrolowanych, a takim by Kościół katolicki w Polsce. Dlatego różne próby podporządkowania. W innych Demokracjach Ludowych to się udało. Wobec ostatecznego dekretu ze strony rządu (luty 1953 r.) o obejmowaniu stanowisk kościelnych, episkopat polski na czele z prymasem Wyszyńskim, zdecydowanie powiedzieli – nie!

14. Różnych napięć i konfliktów nie brakowało między państwem i Kościołem. Reakcja władz na list biskupów polskich do biskupów niemieckich z auli soborowej w 1964 r. Uroczystości milenijne chrztu Polski wykazały bezsilność władz, a wybór kardynała Wojtyłę na papieża ich bezradność.

Antoni Dudek, Ryszard Gryz, Komuniści i Kościół w Polsce 1945 – 1989, Kraków 2003.

B. Kumor, pod redakcją, Historia Kościoła w Polsce, t.2, cz.1; Poznań 1974; jw.

Banaszak M., Historia Kościoła Katolickiego, t. II, średniowiecze, Warszawa 1987.

Bolesław Kumor, Historia Kościoła, Lublin 1989

Daniel Olszewski, Dzieje Chrześcijaństwa w zarysie, część IV, Katowice 1982.

Daniel Olszewski, Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1996

H. Tuchle, Historia Kościoła, t.3, 1500 – 1715, Warszawa 1986, odpowiednie rozdziały

Hanna Dylągowa, Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej 1764 – 1864; Lublin 1981

Jean Delumeau, Reformy Chrześcijaństwa w XVI i XVII w. t. 1 i 2 Warszawa 1986.

John M. Todd, Marcin Luter, Warszawa 1983,

Kłoczowski J., Wspólnoty chrześcijańskie: grupy życia wspólnego w chrześcijaństwie zachodnim od starożytności do XV w., Kraków 1964.

Knowles M. D., Obolensky D., Historia Kościoła, t. II, Warszawa 1988.

Komitet redakcyjny, Historia Kościoła od 1848 do czasów współczesnych, t. 5; Warszawa 1985.

Komitet redakcyjny, Historia Kościoła, t.4, 1718 – 1848, Warszawa 1987, odpowiednie rozdziały

Kościół w Polsce, t. I-II, red. J. Kłoczowski, Kraków 1968-1970.

Kumor B., Historia Kościoła t. III złoty okres średniowiecza chrześcijańskiego, Lublin 2003.

Kumor B., Historia Kościoła t. IV - jesień kościelnego średniowiecza, Lublin 2003.

Kumor B., Historia Kościoła, t. II, wczesne średniowiecze chrześcijańskie, Lublin 2003.

McKenzie J.L., Kościół rzymskokatolicki, Warszawa 1972.

Pierre Blet, Pius XII i druga wojna światowa, Katowice 2000.

Pierre Chaunu, Czas Reform, Warszawa 1989,

Runciman S., Dzieje wypraw krzyżowych, Warszawa 1987.

Sobór Watykański II, Konstytucje – Dekrety – Deklaracje, Poznań,

Zygmunt Zieliński, Papiestwo i papieże dwóch ostatnich wieków, Poznań 1986.

Zygmunt Zieliński, Życie religijne w Polsce pod okupacją hitlerowską 1939 – 1945; Warszawa 1982 , - odpowiednie rozdziały.

Egzamin ustny