WMSF: Heraklit i Parmenides - presokratyków pytanie o tożsamość

podstawowy

FI1_W06; FI1_W08; FI1_W09; FI1_U10;

Podstawowa znajomość historii filozofii starożytnej i znajomość greki starożytnej w zarysie (podstawy)

Poznając początki racjonalnego myślenia widzimy, że historia europejskiej metafizyki może zostać zinterpretowana również jako historia poszukiwania właściwej i najbardziej adekwatnej formuły, która umożliwiłby odpowiedź na pytanie o istotę bytu, o to co sprawia, że byt jest bytem. Próba zrozumienia tego czym jest to, co jest, implikuje od razu zagadnienie bycia sobą, bycia tym czym się jest, bycia tożsamym. We fragmentach tekstów Heraklita i Parmenidesa odnajdziemy ślady zagadnienia tożsamości. Ujawnia się ono na początku filozoficznych rozważań i wyraża się w pytaniu: jak skonstruowany musi być świat, aby możliwe były – dociekanie, wiedza, nauka. Czy „coś”, co jest poza poznawczym „ja”, jawiąc się jako zagadka, jest „czymś” w swej treści? A jeśli tak, to „czym”? Na tym tle pojawia się trudne i nurtujące filozofów pytanie – co sprawia, że to, co jest, jest sobą, że jest tożsame? Czy istnieje jakaś wewnętrzna prawda bytu mówiąca czym on jest i jaki jest?

Wszyscy wcześni greccy myśliciele występują z propozycją racjonalnego objaśnienia świata i to właśnie stanowi rozstrzygający zwrot w historii ludzkiej myśli. Opowiadania mitologiczne stanowiły kosmogonie typu religijnego, ukazując dzieje świata jako walkę między bytami upersonifikowanymi, tworząc tym samym rodzaj opisowej genezy świata, księgi pokoleń mającej przypominać ludowi o jego przodkach i połączyć go z siłami kosmicznymi i boskimi. Swoiste odczarowanie podjęte przez presokratyków, w tym przez Heraklita i Parmenidesa polega na próbie objaśnienia świata nie przez walkę mitologicznych sił i żywiołów. Jest próbą zasadniczej zmiany punktu widzenia, w którym świat zostaje dostrzeżony w oglądzie tego jakim jest prawdziwie, a co dobrze oddaje greckie słowo physis. W takiej atmosferze racjonalnego poznania uporządkowanego kosmosu pojawiają się pytania o naturę rzeczywistości i strukturę świata. Słowo „świat”, obejmuje tu wszystko, co możemy zobaczyć lub czego możemy dociekać, oraz wszystko to, co da się opisać za pomocą języka. Wraz z filozoficznym „przebudzeniem się” ludzkiej świadomości i zdziwienia „byciem”, jeszcze nie dość naukowo uświadomionym, zrodziły się w człowieku pytania dotyczące przyczyn istnienia: skąd się wzięło to, co jest? i dlaczego jest takie jakie jest? Refleksja racjonalna staje wobec twierdzenia – bez którego nie byłaby sobą – że przedmiot jej badań jest. We fragmentach tekstów Heraklita i Parmenidesa odnajdziemy ślady zagadnienia tożsamości. Ujawnia się ono na początku filozoficznych rozważań i wyraża się w pytaniu: jak skonstruowany musi być świat, aby możliwe były – dociekanie, wiedza, nauka. Czy „coś”, co jest poza poznawczym „ja”, jawiąc się jako zagadka, jest „czymś” w swej treści? A jeśli tak, to „czym”? Na tym tle pojawia się trudne i nurtujące filozofów pytanie – co sprawia, że to, co jest, jest sobą, że jest tożsame? Czy istnieje jakaś wewnętrzna prawda bytu mówiąca czym on jest i jaki jest?

Lektura obowiązkowa:

Werner Jaeger, Teologia wczesnych filozofów greckich, tłum. Jerzy Wocial, Kraków 2007, s. 151-199.

Charles H. Kahn, Język i ontologia, tłum. Bartosz Żukowski, Kęty 2008, Wydawnictwo Marek Derewecki

Werner Jaeger, Paideia. Formowanie człowieka greckiego, tłum. Marian Plezia, Henryk Bednarek, Warszawa 2001

Jean Pierre Vernant, Źródła myśli greckiej, tłum. Jerzy Szacki, Gdańsk 1996

John Burnet, Early Greek Philosophy, London 2005

John Burnet, Greek philosophy: Thales to Plato, London 1968

G. H. Kahn, Byt u Parmenidesa i Platona, tłum. D. Karłowicz, E. Paliwoda. „Przegląd Filozoficzny - Nowa Seria” 1992, nr 4

Hermann Diels, Walther Kranz, Die fragmente der Vorsokratiker, Berlin 1951, t. 1-3

Hermann Diels, Doxographi graeci, Berlin 1879 ( https://archive.org/ )

Geoffrey S. Kirk, John. E. Raven, Malcolm Schofield, Filozofia przedsokratejska. Studium krytyczne z wybranymi tekstami, tłum. Jacek Lang, Poznań 1999.

Wykład ukazuje perspektywę historyczno-filozoficzną dokonanej przez presokratyków próby zawarcia w niemitologicznym języku pytań i odpowiedzi dotyczących istnienia tego co jest i jakie jest. Słuchacze będą mogli zobaczyć, iż pojęcie tożsamości pojawia się już u początków formułowania filozoficznych badań presokratyków wyznaczając tym samym kluczowe metafizyczne tematy

Celem zajęć jest ukazanie słuchaczom fenomenu greckiego myślenia dyskursywnego wyrażanego w rozumnej odpowiedzi jakiej udzielili pierwsi greccy myśliciele – Heraklit i Parmenides – na najbardziej fundamentalne pytania. Wykład ma za zadanie przedstawić istotę początku filozofowania jako odwagi logosu pragnącego inteligibilnym zamysłem ogarnąć świat. Sformułowane przez Heraklita i Parmenidesa odpowiedzi – Logos i Byt – ukazują początek filozofii jako dojrzałą refleksje metafizyczną i kosmologiczną. .Kompetencje jakie daje wykład monograficzny odnoszą się do zrozumienia filozoficznych i lingwistycznych kwestii związanych ze specyfiką języka greckiego – dyskursu Heraklita i Parmenidesa – opisującego zagadnienia ontologiczne.

Forma zaliczenia: egzamin ustny

Warunki zaliczenia:

Obowiązuje materiał przedstawiony na wykładzie oraz lektura obowiązkowa: Werner Jaeger, Teologia wczesnych filozofów greckich, tłum. Jerzy Wocial, Kraków 2007, s. 151-199.

E-Learning (pełny kurs) z podziałem na grupy

obowiązkowy

PO/H1 - obszar nauk humanistycznych - I stopień/JM