Psychologia wychowawcza

PS_W04

PS_W09

PS_U04

Poziom przedmiotu: podstawowy

Cele wykładu: przekazanie wiedzy na temat podstawowych mechanizmów wpływu wychowawczego oraz głównych aspektów oddziaływania rodziny i szkoły; zapoznanie studentów z metodami diagnozy i opisu właściwości środowiska wychowawczego.

Cele ćwiczeń: zapoznanie studentów ze sposobami diagnozowania problemów wychowawczych oraz podstawowymi narzędziami psychologicznymi wykorzystywanymi w badaniach środowiska wychowawczego.

Efekty kształcenia:

Wdrożenie uczestników do wykorzystywania wiedzy psychologicznej do rozwiązywania problemów wychowawczych i nabycie praktycznych umiejętności stosowania narzędzi do diagnozy środowiska wychowawczego oraz interpretacji wyników.

Wymagania wstępne: brak

Treści programowe wykładu:

1. Wprowadzenie w tematykę psychologii wychowawczej.

2. Podstawowe środowiska wychowawcze – rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza.

3. Kategorie oddziaływań wychowawczych.

4. Rola, wyznaczniki skuteczności oraz konsekwencje karania i nagradzania.

5. Mechanizm naśladowania i modelowania zachowań oraz internalizacji wartości i norm.

6. Rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze – mechanizmy wpływu na dziecko.

7. Postawy i style rodzicielskie.

8. Kryzys w rodzinie a wychowanie dziecka.

9. Konsekwencje niewłaściwych oddziaływań rodzinnych dla rozwoju i funkcjonowania dziecka.

10. Typologie i uwarunkowani zachowań nauczycielskich.

11. Typologie i uwarunkowania błędów wychowawczych.

12. Środowiskowe i pedagogiczne uwarunkowania funkcjonowania szkolnego uczniów.

13. Biologiczne i psychologiczne uwarunkowania funkcjonowania szkolnego uczniów.

14. Typy i geneza trudności wychowawczych.

15. Interwencja wychowawcza wobec ucznia z zaburzeniami funkcjonowania społeczno-emocjonalnego.

Treści programowe ćwiczeń:

1. Wprowadzenie w tematykę ćwiczeń.

2. Sposoby diagnozowania środowiska wychowawczego.

3. Metody badań nad rolą rodziny w rozwoju dziecka.

4. Specyfika diagnozy małych dzieci.

5. Test "Rysunek Rodziny" A. Frydrychowicz jako przykład rysunkowej techniki projekcyjnej używanej w diagnozie stosunków rodzinnych w percepcji dziecka – wprowadzenie teoretyczne.

6. Test "Rysunek Rodziny" A. Frydrychowicz jako przykład rysunkowej techniki projekcyjnej używanej w diagnozie stosunków rodzinnych – analiza przykładów.

7. Teoria akceptacji-odrzucenia R. Rohnera, sposoby pomiaru akceptacji-odrzucenia rodzicielskiego.

8. Kwestionariuszowe techniki badania postaw rodzicielskich w percepcji dzieci na przykładzie Kwestionariusza KPR-Roc M. Plopy.

9. Kwestionariuszowe techniki badania postaw rodzicielskich we własnej percepcji matek i ojców na przykładzie Kwestionariusza SPR M. Plopy.

10. Kwestionariuszowe techniki badania środowiska rodzinnego na przykładzie Skal Oceny Rodziny według Olsona (SOR).

11. Badanie kompetencji rodzicielskich przy użyciu testu TKR A. Matczak i A. Jaworowskiej.

12. Nieprawidłowe oddziaływania wychowawcze jako przyczyna problemów w rozwoju i funkcjonowaniu dziecka i sposoby ich zapobiegania.

13. Diagnoza funkcjonowania szkolnego dzieci i młodzieży.

14. Podstawy konstruowania i prowadzenia programów profilaktycznych i psychokorekcyjnych dla dzieci i młodzieży – zajęcia warsztatowe.

15. Kolokwium zaliczeniowe i podsumowanie zajęć.

LITERATURA DO WYKŁADU:

Literatura obowiązkowa

Brzezińska, A. (2000). Psychologia wychowania. W: J. Strelau (red.), Psychologia (t. 3, s. 227-257). Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Gurycka, A. (1980). Struktura i dynamika procesu wychowawczego (R. 1, str. 62-80). Warszawa: PWN.

Przetacznik-Gierowska, M., Włodarski, Z. (1998). Psychologia wychowawcza (R. 1-6, 8-12, 20-23, 26, 29, 30, 35). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Literatura dodatkowa

Grochowska, A. (1993). Wybrane metody badania postaw rodzicielskich. W: S. Siek (red.), Wybrane metody badania osobowości. Warszawa: Wydawnictwa ATK.

Gurycka, A. (1990). Błąd w wychowaniu. Warszawa: WSiP.

Plopa, M. (2007). Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Kraków: Oficyna Wydawnicza "Impuls".

Babiuch, M. (1990). Oczekiwania nauczycieli a osiągnięcia szkolne uczniów. Kwartalnik Pedagogiczny, 2, 97-100.

Turska, D., Bernacka, R. E. (2008). Lekcje matematyki - czy mają płeć? Psychologia, Edukacja i Społeczeństwo, 5 (1-2), 77-88.

Włodarski, Z., Matczak, A. (1998). Wprowadzenie do psychologii (R. 1, 3, 12, 14). Warszawa: WSiP.

LITERATURA DO ĆWICZEŃ

Anastasi, A., Urbina, S. (1999). Testy psychologiczne (rozdz. 4 i 5). Warszawa: PTP.

Dembo M., H. (1997). Stosowana psychologia wychowawcza. Warszawa: WSiP.

Frydrychowicz, A. (1996). Rysunek rodziny. Projekcyjna metoda badania stosunków rodzinnych. Warszawa: CMPP-P.

Grochowska, A. (1993). Wybrane metody badania postaw rodzicielskich. W: S. Siek (red.), Wybrane metody badania osobowości. Warszawa: Wydawnictwa ATK.

Jaworowska, A., Matczak, A. (1998). Test Niedokończonych Zdań Rottera (RISB). Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Lewandowska-Walter, A., Błażek, M. Test Relacji Rodzinnych TRR. Gdańsk: Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych.

Margasiński, A. (2009). Skale Oceny Rodziny SOR. Polska adaptacja FACES IV – Flexibility and Cohesion Evaluation Scales Davida H. Olsona. Podręcznik. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Plopa, M. (2008). Kwestionariusz Postaw Rodziców (KPR-Roc). Podręcznik. Warszawa: Vizja Press&IT.

Plopa, M. (2008). Skala Postaw Rodzicielskich (SPR). Podręcznik. Warszawa: Vizja Press&IT.

Plopa, M. (2008). Więzi w małżeństwie i rodzinie. Metody badań. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.

Przetacznik-Gierowska, M., Włodarski, Z. (2002). Psychologia wychowawcza. T.2. (rozdziały 26, 29, 30). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Rohner, R. P., Khaleque, A. (2010). Testing central postulates of parental acceptance - rejection theory (PARTheory): A meta-analysis of cross-cultural studies. Journal of Family Theory and Review, 3, 73-87.

Stemplewska-Żakowicz, K. (red.), (1998). Nowe spojrzenie na Test Zdań Niedokończonych J. Rottera. Interpretacja jakościowa. Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP.

Strelau, J. (2007). Psychologia. T. 1. (rozdz. 12). Gdańsk: GWP.

Wiedza:

1) definiuje podstawowe pojęcia z zakresu psychologii wychowania

2) wyjaśnia mechanizmy wpływu wychowawczego, odwołując się do podstawowych koncepcji psychologicznych

3) wskazuje aspekty środowiska rodzinnego ważne dla rozwoju dziecka

4) opisuje typologie postaw i stylów wychowawczych rodziców i nauczycieli

5) wyjaśnia poznawcze wyznaczniki zachowań nauczycieli

6) wymienia środowiskowe i podmiotowe czynniki warunkujące funkcjonowanie szkolne ucznia

7) wskazuje rodzaje i przyczyny trudności wychowawczych

8) charakteryzuje techniki diagnostyczne używane przy badaniu środowiska wychowawczego

Umiejętności:

1) wykorzystuje wiedzę o mechanizmach wpływu wychowawczego do wyjaśniania konkretnych zachowań dzieci i młodzieży

2) stosuje narzędzia psychologiczne do diagnozy środowiska wychowawczego i interpretuje wyniki badań

3) planuje oddziaływania wychowawcze

4) ma podstawowe umiejętności w zakresie niesienia pomocy psychologicznej

Kompetencje (postawy):

1) ma świadomość możliwości i potrzeby ingerencji wychowawczej

2) szanuje podmiotowość dzieci i wychowawców

3) pojmuje ideę harmonii między rozwojem jednostki i jej socjalizacją jako dwoma głównymi celami wychowania

ECTS: 5

udział w wykładzie - 30

udział w ćwiczeniach - 30

lektura tekstów - 14

przygotowanie do egzaminu - 25

przygotowanie pracy zaliczeniowej i kolokwium z ćwiczeń- 25

konsultacje - 1

RAZEM 150 [125:25=5]

WARUNKI ZALICZENIA PRZEDMIOTU

Warunki zaliczenia wykładu: pomyślne zdanie egzaminu – obowiązuje materiał przedstawiony na wykładzie, uzupełniony danymi z lektur obowiązkowych i literatury dodatkowej.

Warunki zaliczenia ćwiczeń: Obecność na zajęciach (możliwe trzy nieobecności), przygotowanie i aktywne uczestnictwo w nich, terminowe oddanie pracy pisemnej i jej pozytywna ocena, pozytywna ocena z kolokwium zaliczeniowego

Na ocenę końcową z ćwiczeń składa się:

- ocena z kolokwium – 2/3 oceny końcowej (max. 4,0)

- aktywność podczas zajęć i przygotowanie do nich (aktywny udział w dyskusjach, burzach mózgu, zadaniach, projektach badawczych, itp.) – 1/3 oceny końcowej (max. + 1,0)

- warunkiem pozytywnej oceny z zajęć jest też zaliczenie pracy pisemnej (oceniana prawidłowość przeprowadzenia badania dziecka, obliczenia i interpretacji wyników oraz sformułowanych zaleceń wychowawczych) oddanej w wyznaczonym terminie.

METODY OCENIANIA

Wykład: weryfikacja efektów w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji poprzez egzamin pisemny

Ćwiczenia:

- ocenianie ciągłe

- ocena pracy pisemnej przygotowanej na podstawie wykonanego ćwiczenia diagnostycznego (diagnoza środowiska wychowawczego i jego wpływu na rozwój dziecka)

- ocena kolokwium zaliczeniowego

KRYTERIA OCENIANIA - WYKŁAD:

Wiedza:

- na ocenę 5 (bdb): w wysokim stopniu opanował wiedzę zdefiniowaną w programie w punkcie "efekty kształcenia" i bardzo dobrze ją rozumie, bardzo dobrze zna i rozumie badania empiryczne argumentujące poznane prawidłowości.

- na ocenę 4 (db): dobrze opanował wiedzę zdefiniowaną w programie w punkcie "efekty kształcenia" i dobrze ją rozumie, zna niektóre badania empiryczne argumentujące poznane prawidłowości.

- na ocenę 3 (dst): w wystarczającym stopniu (w ponad 50%) opanował wiedzę zdefiniowaną w programie w punkcie "efekty kształcenia" i rozumie ją fragmentarycznie, potrafi przytoczyć niektóre badania empiryczne argumentujące poznane prawidłowości.

- na ocenę 2 (ndst): nie opanował w wystarczającym stopniu wiedzy zdefiniowanej w programie w punkcie "efekty kształcenia".

Umiejętności:

- na ocenę 5 (bdb): bardzo dobrze radzi sobie z dokonywaniem analizy porównawczej różnych koncepcji wychowawczych, typologii i stylów oddziaływania, interpretacją wyników konkretnych badań z zakresu psychologii wychowawczej, planowaniem sposobów oddziaływań wychowawczych wykorzystujących poznane prawidłowości.

- na ocenę 4 (db): potrafi dokonać analizy porównawczej różnych koncepcji wychowawczych, typologii i stylów oddziaływania, zinterpretować wyniki konkretnych badań z zakresu psychologii wychowawczej, zaplanować sposób oddziaływania wychowawczego wykorzystujący poznane prawidłowości.

- na ocenę 3 (dst): wykonując zadania wymagające analizy porównawczej, w znacznym stopniu poprzestaje jedynie na opisie, formułuje powierzchowne interpretacje.

na ocenę 2 (ndst): nie potrafi dokonywać porównań, nie radzi sobie z interpretacją, nie potrafi wykorzystywać poznanej wiedzy do planowania oddziaływań.

Kompetencje (postawy):

Oceniana jest dojrzałość refleksji w kwestii równowagi między potrzebą ingerencji wychowawczej a szacunkiem dla podmiotowości człowieka

KRYTERIA OCENIANIA - ĆWICZENIA:

Wiedza:

na ocenę 5 (bdb): student bardzo dobrze opanował wiedzę na temat sposobów diagnozy środowiska wychowawczego; bardzo dobrze zna testy i kwestionariusze używane przy badaniu środowiska wychowawczego oraz ich teoretyczne podstawy

na ocenę 4 (db): student dobrze opanował wiedzę na temat sposobów diagnozy środowiska wychowawczego; dobrze zna testy i kwestionariusze używane przy badaniu środowiska wychowawczego oraz ich teoretyczne podstawy

na ocenę 3 (dst): student w wystarczającym stopniu opanował wiedzę na temat sposobów diagnozy środowiska wychowawczego; zna najważniejsze testy i kwestionariusze używane przy badaniu środowiska wychowawczego oraz ich teoretyczne podstawy

na ocenę 2 (ndst.) – student nie ma wystarczającej wiedzy na temat technik diagnostycznych używanych przy badaniu środowiska wychowawczego i/lub nie zna ich teoretycznych podstaw

Umiejętności:

na ocenę 5 (bdb): student umie wykorzystać poznane narzędzia badawcze w praktyce; potrafi dokonać syntezy danych uzyskanych przy użyciu różnych narzędzi badawczych; sprawnie interpretuje uzyskane przy ich użyciu wyniki i potrafi je odnieść zarówno do wiedzy pozatestowej o badanym podmiocie i jego środowisku wychowawczym, jak i do danych dostępnych w literaturze przedmiotu; na podstawie uzyskanych wyników potrafi wyciągnąć wnioski na temat zależności pomiędzy rozwojem i funkcjonowaniem wychowanka a właściwościami jego środowiska oraz wskazać rodzaje i przyczyny potencjalnych trudności; potrafi określić i zaplanować różne sposoby pomocy psychologicznej dla wychowanka i jego środowiska wychowawczego

na ocenę 4 (db): student umie wykorzystać poznane narzędzia badawcze w praktyce; potrafi dokonać syntezy danych uzyskanych przy użyciu różnych narzędzi badawczych; poprawnie interpretuje uzyskane przy ich użyciu wyniki lecz w niewielkim stopniu odnosi je zarówno do wiedzy pozatestowej o badanym podmiocie i jego środowisku wychowawczym, jak i do danych dostępnych w literaturze przedmiotu; rozumie zależności pomiędzy rozwojem i funkcjonowaniem wychowanka a właściwościami jego środowiska lecz ma trudności z rozpatrywaniem w tym kontekście wyników przeprowadzonych badań; potrafi wskazać niektóre rodzaje i przyczyny potencjalnych trudności w funkcjonowaniu środowiska wychowawczego; potrafi określić i zaplanować przynajmniej jeden sposób pomocy psychologicznej dla wychowanka i jego najbliższego otoczenia

na ocenę 3 (dst): student umie poprawnie wykorzystać narzędzia badawcze w praktyce; potrafi dokonać syntezy danych uzyskanych przy użyciu różnych narzędzi badawczych lecz jest ona dość powierzchowna; w interpretacji uzyskanych wyników poprzestaje na opisie, nie odnosząc ich do wiedzy pozatestowej o badanym podmiocie i jego środowisku wychowawczym oraz do danych dostępnych w literaturze przedmiotu; rozumie podstawowe zależności pomiędzy rozwojem i funkcjonowaniem wychowanka a właściwościami jego środowiska lecz ma trudności z rozpatrywaniem w tym kontekście wyników przeprowadzonych badań; potrafi wskazać obszary problemowe w funkcjonowaniu środowiska wychowawczego lecz nie określa ich przyczyn i nie proponuje prawidłowych sposobów pomocy psychologicznej

na ocenę 2 (ndst.) – student nie potrafi poprawnie zastosować w praktyce omawianych w ramach zajęć testów i kwestionariuszy oraz interpretować ich wyników; popełnia błędy przy obliczaniu wyników

Kompetencje:

oceniana będzie wrażliwość studenta na kwestie etyczne związane z działalnością praktyczną (diagnoza, pomoc psychologiczna) psychologa wychowawczego oraz jego dbałość o zachowywanie standardów stosowania narzędzi badawczych (testów i kwestionariuszy) w diagnozie środowiska wychowawczego, a także jego motywacja do samodzielnego poszerzania wiedzy z zakresu psychologii wychowawczej i prowadzenia badań w tej dziedzinie.

nie dotyczy