Śmierć w kulturze i społeczeństwie. Społeczno-kulturowe konteksty umierania i żałoby

nauki socjologiczne

podstawowy

SO2_W03; SO2_W04; SO2_W10; SO2_U01; SO2_U03; SO2_U06; SO2_U11, SO2_K04;

Brak wymagań.

Kurs przeznaczony jest dla studentów wszystkich kierunków i dyscyplin realizowanych na naszej Uczelni, wprawdzie realizowany jest on w ramach socjologii, a zatem, jego założenia koncepcyjne dotyczą przede wszystkim tej nauki, niemniej, nie można zamknąć fenomenu śmierci w jednej, wąskiej dziedzinie czy nauce. Będę się zatem posiłkować ustaleniami antropologicznymi, filozoficznymi, etnograficznymi, kulturoznawczymi, artystycznymi, medycznymi, etycznymi, historycznymi, psychologicznymi, pedagogicznymi, a nawet teologicznymi etc.

Kurs przeznaczony jest dla studentów wszystkich kierunków i dyscyplin realizowanych na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Realizowany jest on wprawdzie w ramach kierunku socjologia, a zatem, jego założenia koncepcyjne dotyczą przede wszystkim tej nauki, niemniej, nie można zamknąć fenomenu śmierci w jednej, wąskiej dziedzinie czy jednej nauce. Niezbędne jest zatem posiłkowanie się ustaleniami antropologicznymi, filozoficznymi, etnograficznymi, kulturoznawczymi, artystycznymi, medycznymi, etycznymi, historycznymi, psychologicznymi, pedagogicznymi, a nawet teologicznymi etc. Podstawowym założeniem kursu jest przybliżenie Uczestnikom definicji, badań, teorii, prac naukowych z jak największej liczby dziedzin naukowych, a także literatury pięknej i malarstwa, ukazania, jak w kulturze Zachodu kształtował się wizerunek śmierci, nieboszczyka, jakie działania społeczne wyzwalała śmierć, jakie fenomeny tanatyczne współwystępowały wraz z procesem umierania i grzebania zmarłych, w historii i współcześnie. Powiemy o żałobnikach i żałobie, kulturze ciała, kulturze indywidualizmu XXI wieku, o lękach współczesnego, pornografii śmierci, śmierci-tabu, wykluczonych i porzuconych. Kurs ma wymiar stricte humanistyczny, dlatego porozmawiamy także o nadziei i miłości, które nierozerwalnie związane są z tematyką odchodzenia, umierania, odżywania i odradzania się po bólu i cierpieniu po stracie bliskich.

1. Wprowadzenie w zagadnienia kursu: tezy, założenia, cele, problematyka.

2. Tanatologia a socjologia śmierci i umierania: definicje, badania, najważniejsi badacze, polscy i zagraniczni (oraz ich prace).

3. Zgon-nieboszczyk-ciało-trup: problematyka etyczna, antropologiczna, filozoficzna, teologiczna.

4. Śmierć jako temat w sztuce.

5. Śmierć-tabu.

6. Pornografia śmierci versus oswajanie śmierci i jej wymazywanie we współczesnej kulturze.

7. Historia śmierci w cywilizacji Zachodu.

8. Umieranie w kulturze Zachodu XX i XXI wieku.

9. Człowiek wiecznie żyjący? Kultura indywidualizmu i socjologia ciała w XXI wieku.

10. Funeralne rytuały.

11. Społeczne topografie cmentarne: cmentarze, groby, przedmioty funeralne.

12. Antropologia żałoby: żałobnik jako swój, obcy, wróg.

13. Społeczne konteksty żałoby c.d.: Żałoba narodowa.

14. Współczesne religijne versus świeckie postawy wobec śmierci i umierania.

15. Podsumowanie.

Literatura podstawowa:

Philippe Aries, Człowiek i śmierć, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1992.

Zygmunt Bauman, Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategii życia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.

Jan Białostocki, Płeć śmierci, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 1999.

Alfonso di Nola, Tryumf śmierci. Antropologia żałoby, Universitas, Kraków 2006.

Jacek Kolbuszewski, Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – Antropologia kultury – Humanistyka, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 1997, 2001, 2002.

Tomasz Michał Korczyński, Milczenie i lament. Szkice z socjologii śmierci, Warszawskie Wydawnictwo Socjologiczne, Warszawa 2016.

Anna E. Kubiak, Inne śmierci. Antropologia umierania i żałoby w późnej nowoczesności, Universitas, Kraków 2012.

Anna Firkowska-Mankiewicz, Psychospołeczny kontekst śmierci i umierania, w: Krótkie wykłady z socjologii. Przegląd problemów i metod, Anna Firkowska-Mankiewicz, Tatsiana Kanash, Elżbieta Tarkowska (red.), Wydawnictwo APS, Warszawa 2012, s. 134-158.

Społeczne i kulturowe reprezentacje śmierci: koncepcje, badania i konteksty: antologia tekstów, Anna E. Kubiak i Małgorzata Zawiła (red.), Zakład Wydawniczy Nomos, Kraków 2015.

Antonina Ostrowska, Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2005.

Stanisław Rosiek (red.), Wymiary śmierci, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2002.

Louis-Vincent Thomas, Trup. Od biologii do antropologii, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1991.

Michel Vovelle, Śmierć w cywilizacji Zachodu, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2004.

Literatura uzupełniająca:

Małgorzata Jacyno, Kultura indywidualizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Jacek Aleksander Prokopski, Egzystencja i tragizm. Dialektyka ludzkiej skończoności. Krytyka nowożytnej i współczesnej myśli egzystencjalistycznej, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2007.

Antoni Siemianowski, Śmierć i perspektywa nadziei. Esej filozoficzny o ostatecznych sprawach człowieka, Galeria Autorska, Bydgoszcz 2009.

Anna Wiatr, Pomiędzy życiem a śmiercią. Opowieść o tożsamości i umieraniu, Nomos, Kraków 2013.

Małgorzata Zawiła, Religia i śmierć: trajektoria umierania i jej religijne elementy na przykładzie środowisk hospicyjnych w Polsce, Zakład Wydawniczy "NOMOS", Kraków 2008.

Efekty kształcenia:

Kursanci w czasie trwania semestru poznają szerokie (tanatologia) oraz wąskie (socjologia śmierci i umierania) tory dróg, którymi kroczy wieczna Pani Sroga. Zaznajomią się z metodologiami, teoriami, nazwiskami badaczy oraz ich przełomowymi pracami, społecznymi atrybutami procesu umierania, opanują też praktyczne, etyczne wyzwania dla współczesnego człowieka obchodzenia się ze zjawiskiem śmierci i umierania. Będą potrafili dokonywać porównań historycznych dla modeli żałoby, umierania, sposobów pochówków w starożytności, średniowieczu, aż po czasy współczesne. Poznają funkcje jawne i ukryte w przeżywaniu żałoby, pochylą się nad arcydziełami poezji, literatury, malarstwa, w których tematem wiodącym jest śmierć, i co najważniejsze, uzbrojeni w podstawową wiedzę tanatologiczną będą posiadali zbiór danych i drogowskazów, aby indywidualnie zgłębiać wszystkie naszkicowane aspekty fenomenu śmierci i umierania.

LINK do zajęć znajduje się na platformie Moodle. Adres strony podany w zakładce: STRONA www (sylabus).

Udział w wykładzie 30 godzin.

Przygotowanie do egzaminu 20 godzin.

Samodzielna analiza materiałów źródłowych 20 godzin.

Konsultacje 5 godzin.

Suma 75 godzin.

Formuła Kursu zakłada współpracę intelektualną i doskonalenie warsztatu społecznych kompetencji. Oczytanie i formułowanie te na podstawie treści zawartych w ważnych tekstach z obszaru polecanych nauk społecznych, owe kompetencje pogłębiają. Kurs, ze względu na pandemię i zarządzenie Rektora UKSW odbywa się online na Teamsach, natomiast egzamin odbędzie się online za pośrednictwem systemu Moodle.

E-learning będzie także pomocny w przekazywaniu wiadomości, notatek i dyskusji poza godzinami wykładu. Będzie także pełnił korzystną funkcję odrabiania wykładów, które mogą wynikać z np. wymuszonej, np. chorobą czy konferencją nieobecności Prowadzącego. W takiej sytuacji Prowadzący będzie mógł umieszczać materiały, lektury i zadania dla Kursantów.

Warunki zaliczenia przedmiotu:

egzamin on-line na platformie Moodle (test wielokrotnego wyboru z elementami pytań otwartych): 90%

obecność na zajęciach, która jest weryfikowana przez zalogowanie na zajęcia oraz sprawdzenie listy obecności w czasie wykładu: 10%.

E-Learning (pełny kurs) z podziałem na grupy

obowiązkowy

PO/S2 - obszar nauk społecznych - II stopień

E-Learning (pełny kurs) z podziałem na grupy

obowiązkowy

nie dotyczy

E-Learning (pełny kurs) z podziałem na grupy

obowiązkowy

nie dotyczy