Metodologia nauk społecznych

nauki socjologiczne

średnio-zaawansowany

SO2_W01, SO2_W02, SO2_W07, SO2_W08

SO2_U01, SO2_U03, SO2_U08

SO2_K03, SO2_K04

1. Statystyka opisowa

2. Metody i techniki badań ilościowych i jakościowych

Cele przedmiotu:

Zapoznanie studentów z głównymi elementami metodologii nauk społecznych, z punktu widzenia dostarczenia podstaw dla działalności badawczej, ze szczególnym uwzględnieniem socjologii.

Przedstawienie kategorii pojęciowych i teoretycznych konstytutywnych dla metodologii nauk społecznych, w tym dla metodologii badań socjologicznych jako dyscypliny naukowej. Przegląd najważniejszych orientacji metodologicznych i ich konsekwencji dla pojmowania zadań - przedmiotu i procedur poznawczych - socjologii.

Zasady wprowadzania pojęć do języka socjologii oraz konstruowania twierdzeń i teorii. Ich funkcje i rola w procesie poznania naukowego, w szczególności, w badaniach empirycznych w socjologii.

Konsekwencje przyjmowanych założeń i modeli teoretycznych ( w tym, wybranych modeli formalnych) dla wyboru strategii badawczych–interakcja teorii i metody w badaniach-oraz dla praktycznego zastosowania wiedzy socjologicznej w diagnozowaniu i rozwiązywaniu problemów społecznych

Treści merytoryczne:

Pojęcie metody naukowej ogólnie (w nauce), w socjologii.

Nauka – sposoby opisu: socjologiczny – psychologiczny - organizacyjny / instytucjonalny – historyczny - metodologiczny.

Klasyfikacje nauk.

Charakterystyka nauk ze względu na metody uzasadniania

Podział nauk na dedukcyjne i empiryczne

Nauki nomotetyczne vs n. idiograficzne

Nauki empiryczne

Indukcjonizm - hipotetyzm.

Kanony indukcji

Struktura i dynamika teorii naukowej

Elementy logicznej teorii nauki.

Kryteria naukowości i rozwój nauk empirycznych

zasady uznawania twierdzeń - falsyfikowalność i jej odmiany

Paradygmaty – ich dynamika i rola w badaniach

Spory metodologiczne na terenie nauk społecznych

Pozytywizm – post/noe-pozytywizm – konstrukcjonizm – interpretatywizm - postmodernizm

Realizm - relatywizm poznawczy - inne

- naturalizm i antynaturalizm w teorii socjologicznej.

Socjologia w systemach klasyfikacji nauk.

- Redukcjonizm i antyredukcjonizm.

- Indywidualizm i holizm – poziomy analizy w socjologii.

Specyfika nauk społecznych i metodologii n. społecznych

Jedność nauki i jedność założeń metodologicznych

Język analiz metodologicznych: język pytań badawczych i hipotez naukowych, rozumienie i interpretacja

Twierdzenia i teorie w naukach społecznych.

Typy twierdzeń.

Prawa synchroniczne i diachroniczne.

Klasyfikacje i typologie – systematyzacje i taksonomie.

Zasady konstruowania - typ idealny.

Pojęcia obserwacyjne i pojęcia teoretyczne

Pojęcia oznaczające własności ukryte.

Definiowanie i postulat operacjonalizacji pojęć

funkcje definicji: sprawozdawcze - projektujące - regulujące.

definiowanie ‘minimalne’ i ‘typologiczno-idealne’ (minimaxowe)

Wskaźniki i zmienne – ‘reprezentowanie’ pojęć teoretycznych w badaniu

- wstęp do procedur ‘ wskaznikowania’ (wskaźników) w socjologii

Pomiar, pojęcie mierzenia i podstawy skalowania cech ukrytych

Rodzaje pomiarów i typy skal pomiarowych w badaniach społecznych

Przyczynowość w naukach społecznych

Praktyczne wykorzystanie metody analizy przyczynowej w socjologii

Wyjaśnianie i przewidywanie w naukach społecznych.

Logiczne schematy wyjaśniania / przewidywania

Modelowanie - modele formalne

Modelowanie zjawisk i procesów społecznych

Zastosowania wybranych teorii formalnych jako modeli (w socjologii)‏

Nauka z perspektywy „socjologii wiedzy”.

Nauki społeczne wobec wartości.

Przesłanki aksjologiczne w badaniach socjologicznych

Koncepcja „dwóch kultur”

Literatura obowiązkowa:

S. Nowak, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa 2007 (1985)‏

R.A. Podgórski, Metodologia badań socjologicznych O W Branta, Bydgoszcz 2007.

K. Popper Logika odkrycia naukowego, Rozdział 1 (Przegląd niektórych problemów podstawowych), PWN Warszawa 1977

E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, PWN, Warszawa; Rozdz 1-2-3.

S. Ossowski, Wzory nauk przyrodniczych wobec osobliwości zjawisk społecznych, [w] Sztompka, P. i J. Kuć (red.) Socjologia. Lektury, Wyd. Znak, Kraków; s. 28-34.

Nachmias Ch. F., Nachmias D., 2001, Metody badawcze w naukach społecznych, Zysk i S-ka, Poznań, Cz. I.

P. Kawalec, Przyczyna i wyjaśnianie, UL 2006; Wprowadzenie, Rozdz. 1 i Zakończenie.

M. Kuszyk-Bytniewska, Zagadnienia teoriopoznawcze w socjologii, [w] Hetmański, M. Hetmański, Epistemologia współcześnie, UNIVERSITAS Kraków, 2007; s. 193-238

A. Giddens, Czym zajmują się socjologowie [w] Sztompka, P. i J. Kuć (red.) Socjologia. Lektury, Wyd. Znak, Kraków; s. 17-27.

Literatura uzupełniająca:

K. Ajdukiewicz, Logika Pragmatyczna, PWN, Warszawa 1965.

E. Durkheim, Co to jest fakt społeczny, [w] Sztompka, P. i J. Kuć (red.) Socjologia. Lektury, Wyd. Znak, Kraków; s. 266-71

J. H. Turner, Struktura teorii socjologicznej, Warszawa 2004, s.1-5 oraz Rozdz. 44

W. Marciszewski, Metodologia nauk empirycznych [w:] Mała encyklopedia logiki, wyd. 2, Ossolineum 1988.

A. Jabłoński, Budowanie społeczeństwa wiedzy. Z teorii społecznej K. R. Poppera, Teoria wiedzy jako metodologiczna analiza reguł uzasadniania naukowego, s. 40-79; oraz Socjologiczny wymiar badań Poppera nad wiedza, s. 224-348

A. Giddens, Nowe zasady metody socjologicznej, ’NOMOS’ Kraków, 2001

M. Zemło, Pragmatyczny model socjologii wiedzy, [w] Bytniewski, P., , i M. Chałubiński (red.) Teoretyczne podstawy socjologii wiedzy, UMCS, 2006. s. 24-37

W. Outhwaite, Turner S. P., The SAGE Handbook of Social Science Methodology, SAGE Publication, London

1. Efekty kształcenia

a) Wiedza:

- Student opisuje charakter nauk społecznych i ich miejsce w relacji do innych nauk

- Student wymienia główne elementy metodologii nauk społecznych (z punktu widzenia dostarczenia studentom podstaw dla działalności badawczej, ze szczególnym uwzględnieniem Socjologii);

- Student charakteryzuje w sposób pogłębiony metody i narzędzia, w tym także techniki pozyskiwania danych w naukach społecznych, ze szczególnym uwzględnieniem Socjologii;

- Student wyjaśnia wykorzystanie metod i narzędzi właściwych dla Socjologii do opisu instytucji i struktur społecznych (w tym relacji między nimi i procesów wewnętrznych);

- Student wskazuje i definiuje kategorie pojęciowe i teoretyczne konstytutywne dla metodologii nauk społecznych, w tym dla metodologii badań socjologicznych jako dyscypliny naukowej;

- Student wymienia i opisuje najważniejsze orientacje metodologiczne i ich konsekwencje dla pojmowania zadań (przedmiotów i procedur poznawczych) socjologii;

b) Umiejętności

- Student wykorzystuje zdobytą wiedzę teoretyczną (znając interakcję teorii i metody w badaniach) i pozyskuje dane za pomocą wybranej metody [znając konsekwencje przyjmowanych założeń badawczych i modeli teoretycznych ( w tym, wybranych modeli formalnych) dla wyboru strategii postępowania badawczego];

- Student posługuje się wiedzą socjologiczną w praktyce (diagnozuje problemy społeczne, interpretuje i wyjaśnia zjawiska społeczne i relacje między nimi);

- Student analizuje konkretne zjawiska społeczne, w obszarze Socjologii (posiada umiejętność rozumienia i analizowania konkretnych problemów społecznych);

c) Kompetencje społeczne

- Student ma świadomość istnienia i ważności przestrzegania Zasad Etycznych w badaniach społecznych;

- Student jest wrażliwy na zapewnienie jakości zbieranych danych i poprawności procedur analitycznych i wnioskowania;

- Student pracuje w Zespole, potrafi odpowiednio określić priorytety, umożliwiające realizację wytyczonego zadania.

Metody oceny: Egzamin testowy

5 - 85-100%

4 - 65-84%

3 - 50-64%

2 - poniżej 49%