Metodologia badań literackich

podstawowy

FP2_W03

FP2_W07

FP2_W16

FP2_W19

FP2_U01

FP2_U02

FP2_U04

FP2_U07

FP2_K01

FP2_K03

Poziom przedmiotu: ćwiczenia dla I roku dwustopniowych studiów magisterskich niestacjonarnych, zaawansowany.

Cele przedmiotu: przegląd kierunków metodologicznych w dwudziestowiecznej nauce o literaturze, synteza wiadomości o historycznych językach literaturoznawczych, przygotowanie do egzaminu z metodologii badań literackich.

Wymagania wstępne: znajomość podstawowych problemów z zakresu teorii literatury i poetyki

Treści merytoryczne:

1)Przełom antypozytywistyczny w naukach humanistycznych.

Metodologiczne i epistemologiczne rozłączenie nauk o przyrodzie (Naturwissenschaften) i nauk o duchu (Geisteswissenschaften)/ nauk o kulturze (Kulturwissenschaften). Narodziny nowoczesnej nauki o literaturze (w Europie Środkowej i Wschodniej). Krytyka scjentyzmu, ewolucjonistycznego mechanicyzmu i przyrodoznawczego nomotetyzmu na rzecz ujęć idiograficznych. Główne kierunki humanistyki antypozytywistycznej

2)„Heremenutyka rozumiejąca” Wilhelma Diltheya.

Miejsce „hermeneutyki odtwarzającej” na mapie zachodnio- i środkowoeuropejskiego antypozytywizmu. Wzajemne relacje hermeneutyki filozoficznej i wiedzy o literaturze. Przedmiot i zakres „nauk o duchu” oraz sposoby poznawania „tworów ducha” (przeżywanie i rozumienie). Pojęcia wyjaśniania i rozumienia. Koncepcja literatury jako „pisma śladów”, autorskiego „świata życia”, zobiektywizowanej ekspresji przeżyć podmiotu.

3) Fenomenologiczna filozofia literatury jako nurt humanistyki antypozytywistycznej. Fenomenologia w filozofii i w nauce o literaturze. Antypsychologizm, antygenetyzm, antyhistoryzm, uznanie autonomii estetycznej dzieła literackiego i jego istnienia intencjonalnego. Sposoby poznawania dzieła literackiego. Ingardenowska ontologia dzieła literackiego jako przedmiotu intencjonalnego, intersubiektywnego i dwuwymiarowego (warstwowo-fazowego), pojęcia miejsc niedookreślenia, konkretyzacji, quasi-sądów.

4) Psychoanaliza w badaniach literackich.

Główne wątki koncepcji Sigmunda Freuda (psychoanaliza, teoria popędów, wyparcie, sublimacja i stłumienie, teoria aparatu psychicznego). Analiza marzeń sennych Freuda i interpretacja literatury. Znaczenie freudyzmu dla nauki o literaturze. Teoria procesu twórczego: literatura jako społecznie usankcjonowana neuroza.

5)Koncepcje badań teoretyczno- i historycznoliterackich w kręgu tzw. rosyjskiej szkoły formalnej.

Powstanie rosyjskiej szkoły formalnej: Opojaz i Moskiewskie Koło Lingwistyczne. Formaliści i futuryści. Koncepcje chwytu, uniezwyklenia, ewolucji literackiej, korelacji „szeregu literatury” i „szeregu życia”, fabuły i sjużetu

6)Praski strukturalizm. Powstanie Praskiego Koła Lingwistycznego. Językoznawstwo Ferdinanda de Saussure’a i „kazańska szkoła lingwistyki” Baudouina de Courtenay jako podłoże praskiego strukturalizmu. Wkład Praskiej Szkoły Strukturalnej w rozwój poetyki. Konceppcje Jana Mukařovskiego (pojęcie stylów funkcjonalnych, funkcja estetyczna, model komunikacji językowej i literackiej, poziomy struktury języka poetyckiego, problemy semantyki poetyckiej). Teoria Romana Jakobsona (model komunikacji językowej i literackiej, pojęcie funkcji poetyckiej).

7)Moskiewsko-tartuska szkoła semiotyki

Okoliczności powstania szkoły tartuskiej i główne kierunki poszukiwań badawczych jej przedstawicieli. Znaczenie rosyjskiej semiotyki dla wiedzy o literaturze i kulturze. Teoria Jurija Łotmana (pojęcie tekstu, tekst wśród kodów kulturowych, tekst jako wypowiedź, złożony znak i model rzeczywistości, pojęcie „wtórnych systemów modelujących”).

8)Francuska semiologia strukturalna

Rozwój narratologii. Znaczenie inspiracji etnologii strukturalnej Claude’a Levi-Straussa. Semiotyczno-strukturalne odkrycie Morfołogii skazki Władimira Proppa jako „pierwszej generatywnej gramatyki narracyjnej” („gramatyki tekstowej”). Oddziaływanie transformacyjno-generatywnej gramatyki Noama Chomsky’ego. Próby konstruowania generatywistycznych „gramatyk narracyjnych” („gramatyka syntaktyczna” Claude’a Bremonda, „semantyka generatywna” Algirdasa Greimasa, „składnia narracyjna” Tzvetana Todorova, analiza strukturalna opowiadania Rolanda Barthesa)

Metody oceny: egzamin

Wilhelm Dilthey, Określenie nauk o duchu, Właściwości nauk humanistycznych, Przeżywanie i rozumienie, Rozumienie, w: Zbigniew Kuderowicz, Dilthey, Warszawa 1967.

Roman Ingarden, O tzw. "prawdzie" w literaturze, w tegoż: Studia z estetyki, t. 1, Warszawa 1957.

Roman Ingarden, Z teorii dzieła literackiego (Dwuwymiarowa budowa dzieła sztuki literackiej; Schematyczność dzieła literackiego; Dzieło literackie i jego konkretyzacje), w: Problemy teorii literatury, opracowanie Henryk Markiewicz, seria I, Wrocław 1967

Zygmunt Freud, Leonarda da Vinci wspomnienie z dzieciństwa, w tegoż: Poza zasadą przyjemności.

Zygmunt Freud, Dostojewski i ojcobójstwo, w: Kazimierz Pospiszyl, Zygmunt Freud – człowiek i dzieło, Wrocław 1991

Wiktor Szkłowski, Sztuka jako chwyt, przeł. Ryszard Łużny, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia, wybór, rozprawa wstępna, komentarze Stefanii Skwarczyńskiej, t. II, cz. III, Kraków 1986.

Wiktor Szkłowski, Wskrzeszenie słowa, w: Rosyjska szkoła stylistyki, opracowanie Maria Renata Mayenowa, Zygmunt Saloni, Warszawa 1970.

Jurij Tynianow, Fakt literacki, przeł. M. Płachecki, O ewolucji literackiej, przeł. A. Pomorski, w tegoż: Fakt literacki, wybór E. Korpały-Kirszak, Warszawa 1978.

Praska szkoła strukturalna w latach 1926-1948. Wybór materiałów. red. Marii Renaty Mayenowej, Warszawa 1966 (tu: M. R. Mayenowa, Analiza doktryny stylistycznej Praskiego Koła, Tezy Praskiego Koła Lingwistycznego oraz: Jan Mukařovský, O języku poetyckim).

Jan Mukařovský: Wśród znaków i struktur. Wybór szkiców. Wybór, redakcja i słowo wstępne Janusza Sławińskiego, Warszawa 1970.

J. Łotman, O znaczeniach we wtórnych systemach modelujących, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia pod red. Henryka Markiewicza, Kraków 1972, t. 2.

J. Łotman, Struktura tekstu artystycznego, przeł. Anna Tanalska, Warszawa 1984 (rozdz. I, II, III, IV i IX).

Borys Gasparow, Szkoła tartuska lat sześćdziesiątych jako zjawisko semiotyczne, w: „Pamiętnik Literacki” 1991, Nr 1.

Narratologia pod red. M. Głowińskiego, Gdańsk 2004 (tu: Roland Barthes, Wstęp do analizy strukturalnej opowiadań; Algirdas Julien Greimas, Elementy gramatyki narracyjnej).

Zalecane podręczniki i opracowania ogólne:

Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku. Podręcznik. Kraków 2006

Johathan Culler, Teoria literatury. Bardzo krótkie wprowadzenie, przeł. M. Bassaj, Poznań 1998

Henryk Markiewicz, Rzut oka na współczesną teorię badań literackich za granicą, w: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia, oprac. H. Markiewicza, t. I, Kraków 1976; Rzut oka na najnowszą teorię badań literackich za granicą, w: Literaturoznawstwo i jego sąsiedztwa, Warszawa 1989

Zofia Mitosek, Teorie badań literackich, Warszawa 1998 i wyd. następne

Ryszard Nycz, Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o literaturze, Warszawa 1995

Literatura – teoria – metodologia, pod red. D. Ulickiej, Warszawa 2001 (zalecane wyd. 3, Warszawa 2006)

Po strukturalizmie. Współczesne badania teoretycznoliterackie, pod red. Ryszarda Nycza, Wrocław 1992

Stefania Skwarczyńska, Systematyka głównych kierunków w badaniach literackich, Łódź 1948; Kierunki w badaniach literackich od romantyzmu do połowy XX wieku, Warszawa 1984; Rzut oka na rozwój teorii badań literackich od kierunków romantycznych do postpozytywistycznych do roku 1945, w: Teoria badań literackich za granicą. Antologia. Wybór, wstęp i komentarze Stefanii Skwarczyńskiej, t. II, cz. 1 i 2. Kraków 1965

FP2_W03 - zna na poziomie rozszerzonym terminologię nauk humanistycznych z zakresu literaturoznawstwa;

FP2_W07 - ma uporządkowaną i pogłębioną wiedzę, obejmującą wybrane teorie i nurty metodologiczne, wypracowane w obszarze literaturoznawstwa, wraz z ich terminologią; ma uporządkowaną i pogłębioną wiedzę o dwudziestowiecznych osiągnięciach w tych zakresach i kierunkach ich rozwoju;

FP2_W16 - ma uporządkowaną wiedzę szczegółową z zakresu współczesnego literaturoznawstwa;

FP2_W19 - zna współczesne metody analizy i interpretacji przedmiotowego dzieła, zgodnie ze studiowanymi specjalnościami;

FP2_U01 - potrafi wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i poprawnie przekazywać informacje pochodzące z mediów tradycyjnych i elektronicznych, a także na ich podstawie formułować sądy krytyczne;

FP2_U02 - posiada pogłębione umiejętności w zakresie samodzielnego formułowania problemów badawczych, doboru metod i narzędzi badawczych oraz prezentowania wyników przeprowadzonych badań w sposób zgodny z normami stylistyki polskiej;

FP2_U04 - potrafi integrować w swym warsztacie naukowym narzędzia badawcze z zakresu różnych dziedzin humanistyki, potrafi przeprowadzić analizę i interpretację dzieła literackiego (w celu odsłonięcia jego znaczeń, aksjologicznych horyzontów, kontekstowych odniesień do tradycji literackiej i kulturowej, społecznych uwikłań i miejsca w procesie historyczno-kulturowym), wchodząc w dyskurs, także polemiczny, z jego autorem;

FP2_U07 - posiada umiejętność referowania literatury przedmiotu, merytorycznego argumentowania, formułowania wniosków i ich syntetyzowania;

FP2_K01 - ma świadomość poziomu swojej wiedzy, rozumie potrzebę uczenia się, rozwoju osobistego i uczestniczenia w kulturze przez całe życie, potrafi inspirować do tego inne osoby;

FP2_K03 - potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji określonego przez siebie lub innych zadania.

Zajęcia prowadzone są w formie ćwiczeń, część jednostki zajęciowej poświęcona jest prezentacji koncepcji metodologicznej. Większą część zajęć przeznacza się na analizę przeczytanych artykułów jak również na odpowiednio zorientowaną interpretację utworu literackiego. Studenci pracują na materiale tekstów teoretycznych i tekstach utworów literackich.

Ostateczna ocena za ćwiczenia jest wypadkową z ocen za obecności na ćwiczeniach, aktywnego uczestnictwa w zajęciach, kolokwiów cząstkowych. Ocena z egzaminu jest niezależna względem oceny za ćwiczenia.

Kryteria oceniania:

ocena niedostateczna - student opuścił więcej niż jedną jednostkę zajęciową w semestrze i nie pojawił się na konsultacjach, by omówić zaległy materiał; nie potrafi wymienić podstawowych terminów i kategorii charakterystycznych dla wskazanej szkoły metodologicznej; nie zna nazwisk naukowców reprezentatywnych dla danej koncepcji metodologicznej;

ocena dostateczna - student opuścił najwyżej jedną jednostkę zajęciową w semestrze; potrafi wymienić podstawowe kategorie i terminy charakterystyczne dla danej koncepcji metodologicznej oraz potrafi je krótko omówić; potrafi wymienić nazwiska badaczy reprezentatywnych dla danej metodologii; ma podstawową wiedzę o historii doktryn teoretycznych;

ocena dobra - student opuścił najwyżej jedną jednostkę zajęciową w semestrze; aktywnie uczestniczył w dyskusjach na ćwiczeniach; potrafi wymienić, zdefiniować lub wyjaśnić podstawowe kategorie i terminy charakterystyczne dla danej koncepcji metodologicznej; potrafi wymienić nazwiska badaczy i tytuły ich najważniejszych prac; potrafi całościowo scharakteryzować daną metodologię; ma świadomość historyczności poszczególnych ujęć teoretycznych;

ocena bardzo dobra - student opuścił najwyżej jedną jednostkę zajęciową w semestrze; aktywnie uczestniczył w dyskusjach na ćwiczeniach; potrafi wymienić, zdefiniować lub wyjaśnić podstawowe kategorie i terminy charakterystyczne dla danej koncepcji metodologicznej; potrafi wymienić nazwiska badaczy i tytuły ich najważniejszych prac; potrafi całościowo scharakteryzować daną metodologię; ma świadomość historyczności poszczególnych ujęć teoretycznych; potrafi porównać poszczególne metodologie - ma świadomość ich komplementarności.