Poetyka literacka - poetyka intersemiotyczna

KU1_ W03

KU1_ W06

KU1_U12

KU1_U15

KU1_ K01

KU1_K10

Przedmiot wprowadza w podstawowe zagadnienia dotyczące sposobów organizacji tekstów monosemiotycznych (zwłaszcza literackich) oraz polisemiotycznych, kreujących przekazy w interakcji różnych rodzajów znaków, jak słowo i obraz w przypadku plakatu reklamowego i komiksu czy słowo, obraz i dźwięk w przekazie filmowym. Ćwiczenia ukierunkowane są przede wszystkim na wskazanie analogii strukturalnych łączących różnorodne teksty kultury, jak i na naświetlenie źródeł odmienności ich konstrukcji znaczeniowej. W zakres problemowy przedmiotu wchodzą ponadto zagadnienia związane ze zjawiskiem intermedialności, dotyczącego różnych rodzajów nawiązań do dzieł zrealizowanych w odmiennych systemach semiotycznych (jak np. przywołania motywów zaczerpniętych z innych sztuk).

I. NARRACJA LITERACKA I NIELITERACKA

(ZE SZCZEGÓLNYM UWZGLĘDNIENIEM NARRACJI FILMOWEJ)

Główne zagadnienia: typowe literackie sytuacje narracyjne (auktoralna, pierwszoosobowa, personalna), dwa podstawowe sposoby opowiadania (relacja i tzw. prezentacja sceniczna), dystans narracyjny i inne zagadnienia wiążące się z tradycyjnie wyodrębnianymi typami powieści (m.in. wiarygodność narratora, mediacyjność prezentacji epickiej, dwubiegunowość „ja” w narracjach autobiograficznych, mowa pozornie zależna, wycofywanie się narratora za medium personalne, punkt widzenia, monolog wewnętrzny, strumień świadomości); uniwersalizacja kategorii narracji (narracja jako prastruktura pojmowania świata /mit/, dyspozycja poznawcza, medium kulturowe, generator wzorców tożsamości); narracja filmowa: nowoczesność języka filmowego, wpływ techniki na charakter narracji, zmiany dystansu (kadr – ujęcie – plan), punkty widzenia kamery, narracja ograniczona i wszechwiedząca, obiektywna i subiektywna.

II. POSTAĆ I FABUŁA (TRAGEDIA GRECKA, BAJKA)

Główne zagadnienia: fabuła jako fundament tragedii antycznej, składniki fabuły dramatycznej (perypetia, rozpoznanie, pathos), Arystotelesowskie warunki dobrej fabuły, klasyczny model budowy akcji dramatu; przekładalność fabuły (schemat fabularny jako ten poziom organizacji utworu literackiego, który pozostaje niezmienny we wszelkich parafrazach utworu), inwersja czasowa i chwyt retrospekcji, symultaniczność jako chwyt fabularny w sztuce literackiej, teatralnej (intryga poboczna) i filmowej (montaż akcji równoległych), werbalne, graficzne i wizualne sygnały przeskoku do zdarzeń równoległych (formuły słowne, światło i akapit, cięcie filmowe); rejony wspólnoty fabularnej sztuk, pojęcie funkcji W. Proppa i jego znaczenie dla analizy układów fabularnych.

III. PROBLEM TZW. PRZEKŁADU INTERSEMIOTYCZNEGO. ADAPTACJE

Główne zagadnienia: Czy istnieje przekład intersemiotyczny? – pytanie o granice przekładalności tekstów kultury; zagadnienia związane z filmowymi i teatralnymi adaptacjami dzieł literackich (m.in. dekontekstualizacja, odmienność sytuacji komunikacyjnej, przemieszanie różnych obiegów kultury) transpozycja, komentarz i analogia jako trzy odmienne rodzaje adaptacji, wierność „literze oryginału” i „wierności duchowi oryginału” itd.;

Ad. I.

Lektury obowiązkowe:

F. Stanzel Typowe formy powieści, [w:] Teoria form narracyjnych w niemieckim kręgu językowym. Antologia, oprac. R. Handke, Kraków 1980;

J. Płażewski Język filmu, Warszawa 1982 (wybór).

Uzup.:

U. Eco Kino i literatura: struktura narracyjnej intrygi, [w tegoż:] Sztuka, przeł. P. Salwa, M. Salwa, Kraków 2008, s. 205-212.

S. Eile Strategia narracji z perspektywy postaci powieściowych, [w tegoż:] Światopogląd powieści, Wrocław 1973, s. 98-127.

A. Jackiewicz Film jako powieść naszego wieku, [w:] Nowe media w komunikacji społecznej w XX wieku. Antologia, red. M. Hopfinger, Warszawa 2005, s. 193-201.

J.Z. Lichański Jak opowiada się (opowiadanie) w komiksie..., [w:] Dialog. Komparatystyka. Literatura, red. E. Kasperski, D. Ulicka, Warszawa 2002.

A. Łebkowska Narracja, [w:] Kulturowa teoria literatury, red. M.P. Markowski, R. Nycz, Kraków 2006, s. 181-215.

J. Łotman Semiotyka filmu, op. cit., s. 81-135 (zwł. Istota narracji filmowej, Struktura narracji filmowej).

W. Okoń Sztuka i narracja. O narracji wizualnej w malarstwie polskim drugiej połowy XIX wieku. Wrocław 1988.

J. Ostaszewski Rozumienie opowiadania filmowego, Kraków 1999.

M. Przylipiak Narrator literacki, „narrator” filmowy, „Studia Filmoznawcze”, Wrocław 1990, t. IX.

K. Rosner Narracja jako struktura rozumienia, „Teksty Drugie” 1999/3.

K. Rutkowska-Ruta Opowiadanie w dramacie, [w:] Opowiadanie w perspektywie badań porównawczych, red. Z. Mitosek, Kraków 2004, s. 355-372.

K. Taras Witkacy i film, Warszawa 2005.

H. Weinrich Struktury narracyjne mitu, przeł. M. Dramińska-Joczowa, [w:] Narratologia (Archiwum przekładów „Pamiętnika Literackiego”), red. M. Głowiński, Gdańsk 2004, s. 176-193.

H. White Znaczenie narracyjności dla przedstawiania rzeczywistości,

[w tegoż:] Poetyka pisarstwa historycznego, przeł. M. Wilczyński, red. E. Domańska, M. Wilczyński, Kraków 2000, s. 135-170.

Ad. II

Lektury:

Arystoteles Poetyka, Wrocław 1983 (fragm.).

Wladimir Propp Morfologia bajki, przeł. S. Balbus, „Pamiętnik Literacki” 1968, z. 4.

Uzup.:

K. Bartoszyński O badaniu układów fabularnych, [w:] Problemy metodologiczne współczesnego literaturoznawstwa, red. H. Markiewicz, J. Sławiński, Kraków 1976, s. 175-203.

J. Łotman Fabuła w filmie, [w tegoż:] Semiotyka filmu, przeł. J. Faryno, T. Miczka, Warszawa 1983, s. 136-154.

A. Martuszewska Zainteresowanie czytelnika i literackie oraz nieliterackie gry fabularne, [w tejże:] Radosne gry, Gdańsk 2007, s. 63-99.

B. Owczarek Poetyka powieści niefabularnej, Warszawa 1999.

P. Pavis Fabuła, [w tegoż:] Słownik terminów teatralnych, przeł. i oprac. S. Świontek, Wrocław 1998, s. 139-144.

L. Wygotski „Lekki oddech”, [w tegoż:] Psychologia sztuki, przeł. M. Zagórska, Kraków 1980.

S. Wysłouch Problematyka symultanizmu w prozie, Poznań 1981.

A.Zalewski Strategiczna dezorientacja. Perypetie rozumu w fabularnym filmie postmodernistycznym, Warszawa 1998.

J. Ziomek Powinowactwa przez fabułę, [w tegoż:] Powinowactwa literatury, Warszawa 1980, s. 7-101.

J. Ziomek O sztukach fabularnych, „Teksty” 1972, nr 1, s. 27-35 (także w: Problemy teorii literatury, t. 2, red. H. Markiewicz, Wrocław 1987).

Ad. III

Lektury:

Seweryna Wysłouch, Literatura a sztuki wizualne, Warszawa 1994, s. 157-176 (rozdz. Adaptacja filmowa jako przekład intersemiotyczny).

Uzup.:

A.Helman Twórcza zdrada. Filmowe adaptacje literatury, Poznań 1998 (wybór).

M. Hopfinger Film i literatura – uwarunkowania techniczne przekładu intersemiotycznego, [w:] Sztuka. Technika. Film, red. A. Jackiewiczowa, Warszawa 1970, s. 159-182.

M. Hopfinger Literatura i film w perspektywie intersemiotycznej oraz Adaptacja jako przejaw relacji między literaturą a filmem. Intersemiotyczne podstawy adaptacji, [w:] Adaptacje filmowe utworów literackich. Problemy teorii i interpretacji, Wrocław 1974, s. 5-25 i 69-88.

W. Iser Apelatywna struktura tekstów. Nieokreśloność jako warunek oddziaływania prozy literackiej, „Pamiętnik Literacki 1980, z. 1.

Wokół problemów adaptacji filmowej, red. E. Nurczyńska-Fidelska, Z. Batko, Łódź 1997.

D. Ratajczak Teatr jako interpretator dzieła literackiego, [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, wybór i oprac. J. Degler, Wrocław 1988, s. 417-435;

Student opanowuje podstawową terminologię z zakresu poetyki w stopniu umożliwiającym mu kompetentną analizę i interpretację tekstów literackich, jak i polisemiotycznych. Zna i rozumie podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów mono- i polisemiotycznych.

Student potrafi opisywać podstawowe zasady organizacji świata przedstawionego w utworze literackim, komiksie, filmie, plakacie reklamowym, ikonografii. Umie charakteryzować najbardziej znamienne dla różnych sztuk sposoby kreowania znaczeń. Potrafi określać specyfikę tekstu mono- i polisemiotycznego, a także dokonywać krytycznej oceny różnego rodzaju tekstów kultury; rozpoznaje i charakteryzuje stosowane w różnych mediach transsemiotyczne środki poetyckie oraz bazujące na nich formy perswazji.

Student jest świadomym uczestnikiem życia kulturalnego, korzystającym z rożnych form mediatyzacji kultury. Ma świadomość zakresu zdobytej wiedzy na temat poetyki tekstów mono- i polisemiotycznych oraz rozumie potrzebę nieprzerwanego jej pogłębiania.

Opis ECTS - 1,5

udział w ćwiczeniach - 15

przygotowanie do ćwiczeń - 15

przygotowanie do egzaminu - 15

suma godzin: 45

Metody dydaktyczne:

- podające: wykład konwersatoryjny (połączony z bezpośrednią aktywnością słuchaczy, skierowaną na rozwiązywanie problemów teoretycznych lub praktycznych);

- poszukujące: ćwiczeniowa (oparta na wykorzystaniu filmu, fotografii, tekstów źródłowych), studium przypadku (analiza konkretnych przykładów, ukierunkowana na dokonywanie porównań czy uogólnień), dyskusja (okrągłego stołu, seminaryjna);

- eksponujące: pokaz (demonstrowanie obiektów czy zjawisk przy kierowaniu uwagi obserwujących na istotne cechy).