(in Polish) Zagadnienia filozoficzne we współczesnych sporach bioetycznych

W wielu krajach świata toczą się obecnie bardzo poważne spory bioetyczne, które dotyczą m.in. eutanazji, samobójstwa wspomaganego medycznie, zapłodnienia in vitro, inżynierii genetycznej, macierzyństwa zastępczego. Różne sposoby rozwiązywania tego rodzaju zagadnień zależą w dużym stopniu od przyjętego fundamentu filozoficznego. Głównym celem zajęć jest zwrócenie uwagi na to, że kluczową rolę we współczesnych sporach bioetycznych odgrywa właściwe rozumienie zagadnień filozoficznych.

Rozwiązywanie trudnych zagadnień bioetycznych zależy w dużym stopniu od przyjętych i akceptowanych kategorii filozoficznych. Bez określenia podstawowych pojęć filozoficznych (osoby, godności człowieka, wolności, prawa naturalnego itp.) wszelkie debaty dotyczące np. stosowania metod sztucznego zapłodnienia czy legalizacji eutanazji są pozbawione solidnego fundamentu.

Pokazała to bardzo wyraźnie wieloletnia dyskusja na temat in vitro, prowadzona we Włoszech na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat. Jednym z bardzo ważnych elementów tej debaty były wypowiedzi filozofów i intelektualistów, reprezentujących bardzo różne środowiska. Najbardziej pogłębiona filozoficznie dyskusja dotyczyła początku życia ludzkiego. Wzięła w niej udział duża część włoskiego świata filozoficznego.

Jednym z liderów obozu przeciwników in vitro, dążących do maksymalnego ograniczenia stosowania tej procedury, jest Vittorio Possenti. Natomiast dla obozu akceptującego metody rozrodu wspomaganego i postulującego nawet całkowitą deregulację tej materii, ważnym punktem odniesienia jest Gianni Vattimo. Można powiedzieć, że na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat te dwa nazwiska wyznaczyły we Włoszech przestrzeń dyskusji filozoficznej na temat in vitro.

Possenti jest ważnym przedstawicielem bioetyki personalistycznej. Jego zdaniem, stosowanie procedury in vitro wiąże się z wieloma delikatnymi problemami moralnymi i prawnymi, które dotyczą istnienia bądź też nieistnienia prawa do dziecka, handlu gametami czyli komórkami rozrodczymi, (nie)odpowiedzialności rodziców biologicznych, zainteresowania dziecka poznaniem własnych korzeni, (nie)adekwatności pojęcia „dawca”, gdy chodzi o odpłatne przekazywanie gamet wykorzystywanych w zapłodnieniu pozaustrojowym heterologicznym.

Possenti utożsamia jednostkę ludzką z osobą ludzką, nazywa jednostką ludzki embrion od momentu zapłodnienia i w konsekwencji twierdzi, że ludzki embrion jest osobą już na poziomie zygoty i dlatego powinny mu przysługiwać wszystkie prawa człowieka, a przede wszystkim prawo do życia.

Znanym włoskim filozofem, który opowiada się zdecydowanie za legalizacją zapłodnienia pozaustrojowego w każdej postaci jest Gianni Vattimo. Jest on zwolennikiem bioetyki postmetafizycznej i akceptuje prawie wszystkie osiągnięcia współczesnej rewolucji biotechnologicznej. Jego poglądy, bliskie utylitaryzmowi Petera Singera, są reprezentatywne dla szerokiego obozu zwolenników stosowania metody in vitro w kraju nad Tybrem. Vattimo stanowczo odrzuca taką możliwość, że ludzki zarodek jest formą życia osobowego. W odniesieniu do embrionu stosuje określenie „potencjalne życie ludzkie”, które w odpowiednich warunkach do rozwoju może stać się ludzkim podmiotem, zdolnym do podejmowania decyzji i działań moralnych.

Dla Vattima ludzki embrion stanowi formę życia ludzkiego, ale nie jest człowiekiem w sensie osobowym; takim stanie się dopiero po narodzinach. Mamy tutaj do czynienia z typowym uznaniem człowieczeństwa ludzkiego embrionu w wymiarze potencjalnym. W tej perspektywie początek życia embrionalnego nie oznacza początku osoby ludzkiej. Vattimo twierdzi, że ludzki embrion jest osobą ludzką w sensie potencjalnym.

Myślenie personalistyczne Possentiego oraz podejście postmetafizyczne Vattima wyznaczają dzisiaj w pewien sposób przestrzeń sporu filozoficznego w kwestiach bioetycznych.

Głównym celem zajęć jest zwrócenie uwagi na to, że kluczową rolę we współczesnych sporach bioetycznych odgrywa właściwe rozumienie zagadnień filozoficznych.

Duchliński P., Kobyliński A., Moń R., Podrez E., Etyka a fenomen życia, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków 2017.

Habermas J., Przyszłość natury ludzkiej. Czy zmierzamy do eugeniki liberalnej?, Warszawa 2003.

Kobyliński A., Czy embrion jest osobą? Spór o sztuczne zapłodnienie we Włoszech, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 5 (2007), s. 157-172.

Kobyliński A., Argumentacja filozoficzna w sporze o sztuczne zapłodnienie we Włoszech w latach 2004-2014, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 13(2015)2, s. 69-91.

Kobyliński A., Nowy humanizm czy posthumanizm? Aspekty etyczno-prawne legalizacji eutanazji na świecie w latach 2000-2015, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 13(2015)4, s. 85-114.

Kobyliński A., Prymat techniki nad moralnością? Aspekty etyczno-prawne macierzyństwa zastępczego, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 15(2017)2, s. 49-61.

Kobyliński A., Aspekty etyczno-prawne legalizacji marihuany i innych narkotyków miękkich, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 15(2017)3, s. 69-81.

Kobyliński A., Aborcja chemiczna w domu? Nowa forma stosowania pigułki aborcyjnej RU-486 we Włoszech, „Studia Ecologiae et Bioethicae” 16(2018)1, s. 15-36.

Otowicz R., Etyka życia, Kraków 1998.

Ślęczak-Czakon D., Problem wartości i jakości życia w sporach bioetycznych, Katowice 2004.

Ślipko T., Bioetyka. Najważniejsze problemy, Kraków 2009.

Warzeszak St., Bioetyka. W obronie życia człowieka, Kraków 2011.

WIEDZA

Student zna podstawowe pojęcia etyczne, definiuje współczesne spory bioetyczne, zna różne rodzaje argumentacji filozoficznej w wybranych kwestiach związanych z obecnymi debatami bioetycznymi.

UMIEJĘTNOŚCI

Student potrafi analizować i interpretować teksty filozoficzne z zakresu bioetyki, przeprowadzać argumentację filozoficzną i uzasadniać racjonalnie konkretne rozstrzygnięcia dotyczące różnego rodzaju dylematów bioetycznych.

KOMPETENCJE

Student dostrzega potrzebę argumentacji filozoficznej w debacie bioetycznej, widzi konieczność szerszej edukacji etycznej i różnych form ochrony godności ludzkiej.

Podstawę zaliczenia stanowi aktywny udział w zajęciach. Szczegółowe zasady będą podane na pierwszym wykładzie.

Brak praktyk zawodowych.