Methodology of psychological research

Celem wykładu jest zaznajomienie podstawowym zakresem metod stosowanych w procesie badawczym w psychologii. Studenci nauczą się definiować pojęcia psychologiczne, formułować hipotezy, operacjonalizować zmienne. Zapoznają się także z podstawowymi schematami badawczymi. Szczególny nacisk zostanie położony doskonalenie umiejętności metodologicznej analizy raportów z badań empirycznych, które są podstawową formą przekazu informacji o nowych odkryciach naukowych.

Szczegółowe cele zajęć w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji

WIEDZA

Aby absolwent psychologii mógł przyswoić cechy poznania naukowego oraz umiał odróżniać poznanie naukowe od poznania nienaukowego – zwłaszcza w odniesieniu do poznania psychologicznego _ powinien opanować podstawy metodologii ogólnej nauk empirycznych (do których należy psychologia), takie jak sposoby definiowania terminów w nauce i rodzaje popełnianych przy tym błędów, rodzaje terminów, sposoby konstrukcji teorii, powinien odróżniać specyficzne zasady rządzące wytworami (przedmiotami) teorii, między innymi znać sposoby uzasadniania tez (stwierdzeń), winien znać funkcje nauki i operować wiedzą na temat cech charakteryzujących „dobrą” teorię naukową.

Współczesny psycholog powinien znać różnicę między nauką racjonalistyczną a relatywistyczną, operować ze zrozumieniem takimi terminami z zakresu teorii poznania jak racjonalizm, empiryzm, operacjonizm, pozytywizm, neopozytywizm czy modernizm i postmodernizm, powinien umieć wskazać podobieństwa między nimi oraz różnice w rozumieniu i uprawianiu nauki, znać ich ważniejszych przedstawicieli. Kończący psychologię powinien – na poziomie filozoficznym – zdawać sobie sprawę ze specyfiki aparatu pojęciowego psychologii i trudności związanych z konstrukcją koncepcji psychologicznych bazujących na takich pojęciach.

Na wykładach wprowadzane są treści niezbędne do rozumienia procesu badawczego, planowania badań i interpretacji wyników badań po zastosowaniu najbardziej efektywnych(ej) metod(y) wnioskowania statystycznego. Psycholog powinien zatem opanować zarówno podstawową, jak i zaawansowaną wiedzę z zakresu planowania badań empirycznych, jak również z zakresu analizy statystycznej danych zebranych w dwojakiego rodzaju badaniach empirycznych: eksperymentalnych i nieeksperymentalnych (w szczególności korelacyjnych), równocześnie - winien zdawać sobie sprawę z czynników zakłócających trafność wszelkiego rodzaju badań obserwacyjnych.

Do zakresu podstaw planowania badań empirycznych wchodzi wiedza odnosząca się do klasycznego, dwugrupowego eksperymentu z randomizacją i różnych jego odmian (z grupami: eksperymentalnymi i kontrolnymi) oraz dwuzmiennowego modelu korelacyjnego (odwołującego się do statystycznego modelu regresji liniowej). Wielogrupowe badania eksperymentalne wymagają opanowania i posługiwania się statystycznym modelami jednowymiarowej i wieloczynnikowej analizy wariancji (ANOVA) oraz testami kontrastów jako ich uzupełnienia, natomiast w przypadku badań korelacyjnych psycholog powinien opanować model wielokrotnej regresji liniowej, strategie jego budowy, zdawać sobie sprawę z istnienia zjawiska katalizy i znać sposoby radzenia sobie z nim.

UMIEJĘTNOŚCI

Student powinien umieć ocenić sensowność planu badawczego i wiarogodność wniosków przedstawianych w literaturze przedmiotu (krajowej i zagranicznej; na wykładzie stosuje się terminologię dwujęzyczną, polską i angielską), a zatem czytać ze zrozumieniem prace naukowe z zakresu psychologii.

Powinien umieć zaplanować badanie własne, uwzględniając ograniczenia dotyczące późniejszej analizy danych (wynikające z rodzaju używanych skal pomiarowych, ich rozkładów prawdopodobieństwa, liczby analizowanych zmiennych, liczby zmiennych kontrolowanych, wreszcie – z samego charakteru schematu eksperymentalnego czy nieeksperymentalnego).

Absolwent psychologii powinien umieć zaprojektować rozmiar próby niezbędnej do wykrycia założonego efektu eksperymentalnego (posługując się pojęciem mocy testu i błędów wnioskowania); zaplanować złożone analizy danych (wykorzystując znany zbiór metod statystycznych lub metody nieznane, o których – z powodu braku czasu i wysokiego poziomu złożoności matematycznej - zaledwie wspomina się na wykładzie), sformułować nowe hipotezy badawcze, rozszerzając analizowany temat lub wskazać nowe zagadnienie (do zbadania) w przypadku niemożności ustosunkowania się do otrzymanych wyników.

KOMPETENCJE

Psycholog powinien posiąść umiejętność formułowania raportów z badań w języku metodologii i statystyki. Powinien zawsze krytycznie oceniać proces własnej pracy badawczej, pozostawać otwartym na merytoryczną krytykę prezentowanej syntezy wyników badań nie wycofując się z merytorycznej dyskusji.

Ajdukiewicz, K. (1990). Logika pragmatyczna. Warszawa: PWN.

Brzeziński, J. (2010). Metodologia badań psychologicznych, Warszawa: PWN (Wybrane fragmenty)

Brzeziński, J., Zakrzewska, M. (2008). Metodologia. Podstawy metodologiczne i statystyczne prowadzenia badań naukowych w psychologii, w: J. Strelau, D. Doliński Psychologia. Podręcznik akademicki, t.1, Gdańsk: GWP. (bez podrozdziału 4.3.)

Frankfurt-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Warszawa

Francuz P., Mackiewicz R. (2005). Liczby nie wiedzą, skąd pochodzą. Lublin: Wydawnictwo KUL.

Hempel, C. G. (1965). Podstawy nauk przyrodniczych. Warszawa: PWN.

Hornowska E. Operacjonalizacja terminów teoretycznych: czynnik, wielkość, zmienna. W: Psychologia. Podręcznik akademicki, tom I, J. Strelau (red.). Gdańsk 2000, 389–400.

Kemeny, J. G. (1967). Nauka w oczach filozofa. Warszawa: PWN.

Nowak, S. Metodologia badań społecznych. Warszawa 2007.

Pawłowski, T. (1973). Tworzenie pojęć i definiowanie w naukach humanistycznych. Warszawa: PWN.

Popper, K. R. (1977) Logika odkrycia naukowego, Warszawa, PWN (Rozdział 1).

Publication Manual of the Americal Psychologial Association

Sułek A. (1979). Eksperyment w badaniach społecznych. Warszawa: PWN.

Zajęcia mają na celu poszerzenie wiedzy, umiejętności i kompetencji studenta, które służą następującym, ogólnym efektom kształcenia, określonych w efektach kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Psychologia dla jednolitych studiów magisterskich. Zgodnie z nimi absolwent:

- posiada wiedzę na temat tego, czym zajmuje się psychologia, w czym się różni od innych nauk, jakie są jej dyscypliny, czym się one szczegółowo zajmują (PS_W01)

- posiada wiedzę na temat nowoczesnej metodologii badań bazującej na zaawansowanej statystyce i aktualnej psychometrii (PS_W06)

- umie zastosować odpowiednie metody analizy statystycznej do interpretacji danych empirycznych oraz ocenić wartość stosowanych technik badawczych (PS_U06)

W ramach przedmiotu „Metodologia badań psychologicznych” oznacza to realizację następujących, szczegółowych efektów kształcenia:

WIEDZA

1. Student zna różnice między definicjami a uogólnieniami empirycznymi.

2. Student zna modele poznania naukowego, a także cechy charakterystyczne dla poznania psychologicznego.

3. Charakteryzuje postępowanie badawcze według metody hipotetyczno-dedukcyjnej.

4. Rozumie znaczenie zarówno słabej, jak i mocnej zasady racjonalności.

5. Posiada wiedzę wynikającą z teorii poznania o rozumieniu prawdy naukowej i możliwych granic poznania.

6. Zna osobliwości badania naukowego: intersubiektywną sprawdzalność i komunikowalność, powtarzalność, idealizacyjny charakter nauki.

7. Student zna zasady klasyfikacji zmiennych, sposoby ich doboru oraz ich operacjonalizacji.

8. Posiada wiedzę o możliwościach zastosowania schematów badawczych w psychologii (obserwacyjnych, w szczególności eksperymentalnych).

9. Zna możliwości maksymalizacji trafności badania przez kontrolę czynników zakłócających.

10. Zna procedurę planowania badania w psychologii. Zdaje sobie sprawę z konieczności osadzenia badania w konkretnej teorii psychologicznej.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Potrafi ocenić poprawność formalną definicji i teorii naukowych.

2. Potrafi odróżnić teksty naukowe od nienaukowych.

3. Potrafi poprawnie zbudować wskaźniki zjawiska ukrytego.

4. Potrafi budować precyzyjne, intersubiektywnie, komunikowalne i empirycznie sensowne definicje terminów psychologicznych.

5. Potrafi określić schemat badawczy dla weryfikacji hipotezy przyczynowo-skutkowej.

6. Potrafi zaplanować własne badania w poprawnie metodologiczny sposób.

7. Potrafi odróżnić schemat eksperymentalny od quasi-eksperymentalnego.

KOMPETENCJE

1. Jest w stanie uczestniczyć w krytycznej dyskusji na temat walorów naukowych konkretnej pracy empirycznej.

2. Jest otwarty na merytoryczną krytykę. Potrafi również włączyć się w takową polemikę.

3. Posiada umiejętność oceny metodologicznej badań i tekstów naukowych.

4. Jest w stanie zaplanować, przeprowadzić, a następnie krytycznie ocenić badania własne.

5. Student jest zdolny do włączenia się w dyskusje dotyczące zagadnień metodologiczno-statystycznych.

Udział w wykładzie – 32 godziny

Przygotowanie do wykładu / lektura tekstów – 35 godzin

Przygotowanie do ćwiczeń / lektura tekstów / prace domowe – 35 godzin

Przygotowanie do zaliczenia przedmiotu – 48 godzin.

(150 godzin / 25 = 6 ECTS)

Zaliczenie wykładu w formie pisemnego egzaminu jest przeprowadzane na koniec roku akademickiego. Egzamin obejmuje treści prezentowane na wykładach oraz te zawarte w zalecanej literaturze. Egzamin weryfikuje wiedzę, umiejętności oraz kompetencje zdefiniowane w efektach kształcenia przedmiotu „Metodologia badań psychologicznych”.

Studenci w trakcie roku akademickiego są zapoznawani z przykładowymi pytaniami egzaminacyjnymi.

Na ocenę niedostateczną (2):

Student opanował mniej niż 60% wiedzy i umiejętności, objętych programem nauczania. Podawane przez niego definicje są błędne lub niekompletne, nie potrafi wykorzystać wiedzy w pytaniach sprawdzających umiejętności.

Na ocenę dostateczną (3):

Student opanował minimum 60% wiedzy i umiejętności, objętych programem nauczania. Operuje wiedzą ze zrozumieniem i potrafi ją wykorzystać w pytaniach sprawdzających umiejętności.

Na ocenę dobrą (4):

Student operuje ze zrozumieniem minimum 80% wiedzy, objętej tokiem nauczania. Potrafi wykorzystać tę wiedzę w pytaniach sprawdzających umiejętności.

Na ocenę bardzo dobrą (5):

Student dysponuje w zasadzie pełnym zakresem wiedzy i umiejętności, objętych tokiem nauczania. Potrafi w sposób wyczerpujący i kompetentny zaprezentować wiedzę metodologiczną, wykorzystuje ją poprawnie w pytaniach sprawdzających umiejętności i wykazuje się krytycznym podejściem do problemów metodologicznych.

brak