Metodologia badań psychologicznych

podstawowy

PS_W01, PS_W06; PS_U06

Warunkiem koniecznym uczestnictwa w kursie jest uzyskanie pozytywnych ocen z następujących zajęć z I roku studiów: Metodologia ogólna i Statystyka.

Przedmiot Metodologia badań psychologicznych realizowany jest w postaci 32 godzin wykładu autorskiego oraz 16 godzin ćwiczeń. Zajęcia realizowane są przez cały rok.

Najważniejszym celem wykładu jest zaznajomienie uczestników z podstawowymi zagadnieniami dotyczącymi procesu badawczego w psychologii. Studenci nauczą się formułować problemy badawcze i stawiać do nich hipotezy, operacjonalizować zmienne. Zapoznają się także z podstawowymi schematami badawczymi oraz odpowiadającymi im metodami analizy danych (z wykorzystaniem pakietu SPSS). W ramach kursu będą poruszane treści związane z trafnością badań psychologicznych, błędami i przeciwnościami, które mogą się pojawić w trakcie ich realizacji. Szczególny nacisk zostanie położony na doskonalenie umiejętności metodologicznej analizy raportów z badań empirycznych, które są podstawową formą przekazu informacji o nowych odkryciach naukowych.

Szczegółowe cele zajęć w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji

WIEDZA

Na wykładach wprowadzane są treści niezbędne do rozumienia procesu badawczego, planowania badań i interpretacji wyników badań po zastosowaniu najbardziej efektywnych(ej) metod(y) wnioskowania statystycznego. Psycholog powinien zatem opanować zarówno podstawową, jak i zaawansowaną wiedzę z zakresu planowania badań empirycznych, jak również z zakresu analizy statystycznej danych zebranych w dwojakiego rodzaju badaniach empirycznych: eksperymentalnych i nieeksperymentalnych (w szczególności korelacyjnych), równocześnie - winien zdawać sobie sprawę z czynników zakłócających trafność wszelkiego rodzaju badań obserwacyjnych.

Do zakresu podstaw planowania badań empirycznych wchodzi wiedza odnosząca się do klasycznego, dwugrupowego eksperymentu z randomizacją i różnych jego odmian (z grupami: eksperymentalnymi i kontrolnymi) oraz dwuzmiennowego modelu korelacyjnego (odwołującego się do statystycznego modelu regresji liniowej). Wielogrupowe badania eksperymentalne wymagają opanowania i posługiwania się statystycznym modelami jednowymiarowej i wieloczynnikowej analizy wariancji (ANOVA) oraz testami kontrastów jako ich uzupełnienia, natomiast w przypadku badań korelacyjnych psycholog powinien opanować model wielokrotnej regresji liniowej, strategie jego budowy, zdawać sobie sprawę z istnienia zjawiska katalizy i znać sposoby radzenia sobie z nim.

Omawiając metodologię badań psychologicznych nie można pominąć wątku dotyczącego kryzysu replikacyjnego badań. Psycholog powinien zdawać sobie sprawę z istniejącego problemu i brać go pod uwagę przy zapoznawaniu się z najnowszymi doniesieniami badawczymi. Zagadnienia te zostaną rozszerzone o omówienie procedury meta-analizy, metody pozwalającej na uzyskanie syntezy wyników z wielu badań, a także dostarczającej ich replikowalnych podsumowań.

W ramach kursu podjęte zostaną także wątki dotyczące prawnych, praktycznych i etycznych aspektów prowadzenia badań w psychologii, z których psycholog powinien zdawać sobie sprawę.

UMIEJĘTNOŚCI

Student powinien umieć ocenić sensowność planu badawczego i wiarogodność wniosków przedstawianych w literaturze przedmiotu (krajowej i zagranicznej; na wykładzie stosuje się terminologię dwujęzyczną, polską i angielską), a zatem czytać ze zrozumieniem prace naukowe z zakresu psychologii.

Powinien umieć zaplanować badanie własne, uwzględniając ich aspekty prawne i etyczne, a także ograniczenia dotyczące późniejszej analizy danych (wynikające z rodzaju używanych skal pomiarowych, ich rozkładów prawdopodobieństwa, liczby analizowanych zmiennych, liczby zmiennych kontrolowanych, wreszcie – z samego charakteru schematu eksperymentalnego czy nieeksperymentalnego).

Absolwent psychologii powinien umieć zaprojektować rozmiar próby niezbędnej do wykrycia założonego efektu eksperymentalnego (posługując się pojęciem mocy testu i błędów wnioskowania); zaplanować złożone analizy danych (wykorzystując znany zbiór metod statystycznych lub metody nieznane, o których – z powodu braku czasu i wysokiego poziomu złożoności matematycznej - zaledwie wspomina się na wykładzie), sformułować nowe hipotezy badawcze, rozszerzając analizowany temat lub wskazać nowe zagadnienie (do zbadania) w przypadku niemożności ustosunkowania się do otrzymanych wyników.

KOMPETENCJE

Psycholog powinien posiąść umiejętność formułowania raportów z badań w języku metodologii i statystyki. Powinien zawsze krytycznie oceniać proces własnej pracy badawczej, pozostawać otwartym na merytoryczną krytykę prezentowanej syntezy wyników badań nie wycofując się z merytorycznej dyskusji.

Babbie, E. (2021). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN.

Bedyńska, S., Cypryańska, M. (2012). Statystyczny drogowskaz. Tomy 1-3. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.

Brzeziński, J. (2019). Metodologia badań psychologicznych, Warszawa: PWN (wybrane fragmenty).

Colquhoun, D. (2014). An investigation of the false discovery rate and the misinterpretation of p-values. Royal Society Open Science. 1:140216. http://dx.doi.org/10.1098/rsos.140216

Field, A. (2016). An adventure in statistics. The reality enigma. London: Sage.

Field, A. (2018). Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. London: Sage.

Francuz, P., Mackiewicz, R. (2005). Liczby nie wiedzą skąd pochodzą. Przewodnik po metodologii i statystyce nie tylko dla psychologów. Lublin: KUL.

Jarmakowska-Kostrzanowska, L. (2021). Istotnie statystyczna moc testu – analiza mocy i jej miejsce w przyborniku badacza oraz interpretacja (nie)istotności statystycznej przy małej (dużej) mocy testu. Przegląd Psychologiczny, 64(4). 83-99. DOI: 10.31648/pp.7359

Józefacka, N. M., Kołek, M. F., Arciszewska-Leszczuk, A., Iwankowski, P. (2023). Metodologia i statystyka Przewodnik naukowego turysty Tom 1. Warszawa: PWN

Kleka, P. (2011). Statystyczne kryteria przydatności raportu z badań do metaanalizy. W: J. Brzeziński, Metodologia badań społecznych. Wybór tekstów (s. 99-114), Poznań: Zysk i S-ka.

Skimina, E., Harasimczuk, J., Cieciuch, J. (2022). Podstawowe standardy edytorskie naukowych tekstów psychologicznych w języku polskim na podstawie reguł APA 7. Wydawnictwo Liberi Libri.

Stanley, T. D., Carter, E. C., & Doucouliagos, H. (2018). What meta-analyses reveal about the replicability of psychological research. Psychological Bulletin, 144(12), 1325–1346.

Shaughnessy, J., Zechmeister, E., Zechmeister, J. (2010). Metody badawcze w psychologii. Gdańsk: GWP (wybrane fragmenty).

Zdybek, P., Walczak, R. i Zdybek, M. (2012). Historia zwykłego oszustwa. Nieuczciwość akademicka widziana oczami studentów psychologii. Psychologia Społeczna Tom 7, 3(22), 234-244.

Zajęcia mają na celu poszerzenie wiedzy, umiejętności i kompetencji studenta, które służą następującym, ogólnym efektom kształcenia, określonych w efektach kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Psychologia dla jednolitych studiów magisterskich. Zgodnie z nimi absolwent:

- zna i rozumie, czym zajmuje się psychologia, w czym się różni od innych nauk, jakie są jej dyscypliny i czym się one szczegółowo zajmują (PS_W01)

- zna i rozumie nowoczesną metodologię badań bazującą na zaawansowanej statystyce i aktualnej psychometrii (PS_W06)

- potrafi zastosować odpowiednie metody analizy statystycznej do interpretacji danych empirycznych oraz ocenić wartość stosowanych technik badawczych (PS_U06)

W ramach przedmiotu „Metodologia badań psychologicznych” oznacza to realizację następujących, szczegółowych efektów kształcenia:

WIEDZA

1. Student zna zasady klasyfikacji zmiennych, sposoby ich doboru oraz ich operacjonalizacji.

2. Posiada wiedzę o możliwościach zastosowania schematów badawczych w psychologii (obserwacyjnych, w szczególności eksperymentalnych).

3. Zna możliwości maksymalizacji trafności badania przez kontrolę czynników zakłócających.

4. Zna procedurę planowania badania w psychologii. Zdaje sobie sprawę z konieczności osadzenia badania w konkretnej teorii psychologicznej.

5. Zna zasady doboru próby (prób) według schematów samplingu.

6. Rozróżnia i charakteryzuje podstawowe analizy statystyczne.

7. Wie na czym polega kryzys replikacyjny w psychologii.

8. Zna podstawy meta-analizy, jako metody syntezy danych.

9. Zna prawne i etyczne aspekty badań psychologicznych.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Potrafi określić schemat badawczy dla weryfikacji hipotezy przyczynowo-skutkowej.

2. Potrafi zaplanować własne badania w poprawnie metodologiczny sposób, zgodnie z obowiązującymi zasadami prawnymi i etycznymi.

3. Potrafi odróżnić schemat eksperymentalny od quasi-eksperymentalnego.

4. Przeprowadza podstawowe analizy w SPSS i interpretuje ich wyniki

KOMPETENCJE

1. Posiada umiejętność oceny metodologicznej badań i tekstów naukowych.

2. Jest w stanie zaplanować, przeprowadzić, a następnie krytycznie ocenić badania własne.

3. Student jest zdolny do włączenia się w dyskusje dotyczące zagadnień metodologiczno-statystycznych.

4. Zachowuje krytycyzm wobec uzyskanych wyników analiz statystycznych jako narzędzia weryfikującego tezy teoretyczne

Udział w wykładzie – 32 godziny

Przygotowanie do wykładu / lektura tekstów – 30 godzin

Przygotowanie do zaliczenia przedmiotu – 45 godzin

Konsultacje - 10 godzin.

(117 godziny / 30 = 4 ECTS)

Zaliczenie wykładu w formie pisemnego egzaminu jest przeprowadzane na koniec kursu. Student może podejść do egzaminu tylko po uzyskaniu pozytywnej (co najmniej dostatecznej) oceny z ćwiczeń. Zaliczenie ćwiczeń jest warunkiem koniecznym do pisania egzaminu.

Egzamin obejmuje treści prezentowane na wykładach oraz te zawarte w zalecanej literaturze. Egzamin weryfikuje wiedzę, umiejętności oraz kompetencje zdefiniowane w efektach kształcenia przedmiotu „Metodologia badań psychologicznych”.

Studenci w trakcie roku akademickiego są zapoznawani z przykładowymi pytaniami egzaminacyjnymi.

Na ocenę niedostateczną (2):

Student opanował mniej niż 60% wiedzy i umiejętności, objętych programem nauczania. Podawane przez niego definicje są błędne lub niekompletne, nie potrafi wykorzystać wiedzy w pytaniach sprawdzających umiejętności.

Na ocenę dostateczną (3):

Student opanował minimum 60% wiedzy i umiejętności, objętych programem nauczania. Operuje wiedzą ze zrozumieniem i potrafi ją wykorzystać w pytaniach sprawdzających umiejętności.

Na ocenę dobrą (4):

Student operuje ze zrozumieniem minimum 80% wiedzy, objętej tokiem nauczania. Potrafi wykorzystać tę wiedzę w pytaniach sprawdzających umiejętności.

Na ocenę bardzo dobrą (5):

Student dysponuje w zasadzie pełnym zakresem wiedzy i umiejętności, objętych tokiem nauczania. Potrafi w sposób wyczerpujący i kompetentny zaprezentować wiedzę metodologiczną, wykorzystuje ją poprawnie w pytaniach sprawdzających umiejętności i wykazuje się krytycznym podejściem do problemów metodologicznych.