Metodologia badań psychologicznych

podstawowy

PS_W01; PS_W03; PS_W06; PS_U04; PS_U05 PS_U06

Przedmiot Metodologia badań psychologicznych realizowany jest w postaci 32 godzin wykładu autorskiego oraz 16 godzin ćwiczeń. Zajęcia realizowane są przez cały rok.

Najważniejszym celem wykładu jest zaznajomienie z podstawowym zakresem metod stosowanych w procesie badawczym w psychologii. Studenci nauczą się formułować problemy badawcze i stawiać do nich hipotezy, operacjonalizować zmienne. Zapoznają się także z podstawowymi schematami badawczymi, a także odpowiadającymi im metodami analizy danych (z wykorzystaniem pakietu SPSS). Szczególny nacisk zostanie położony na doskonalenie umiejętności metodologicznej analizy raportów z badań empirycznych, które są podstawową formą przekazu informacji o nowych odkryciach naukowych.

Szczegółowe cele zajęć w zakresie wiedzy, umiejętności i kompetencji

WIEDZA

Na wykładach wprowadzane są treści niezbędne do rozumienia procesu badawczego, planowania badań i interpretacji wyników badań po zastosowaniu najbardziej efektywnych(ej) metod(y) wnioskowania statystycznego. Psycholog powinien zatem opanować zarówno podstawową, jak i zaawansowaną wiedzę z zakresu planowania badań empirycznych, jak również z zakresu analizy statystycznej danych zebranych w dwojakiego rodzaju badaniach empirycznych: eksperymentalnych i nieeksperymentalnych (w szczególności korelacyjnych), równocześnie - winien zdawać sobie sprawę z czynników zakłócających trafność wszelkiego rodzaju badań obserwacyjnych.

Do zakresu podstaw planowania badań empirycznych wchodzi wiedza odnosząca się do klasycznego, dwugrupowego eksperymentu z randomizacją i różnych jego odmian (z grupami: eksperymentalnymi i kontrolnymi) oraz dwuzmiennowego modelu korelacyjnego (odwołującego się do statystycznego modelu regresji liniowej). Wielogrupowe badania eksperymentalne wymagają opanowania i posługiwania się statystycznym modelami jednowymiarowej i wieloczynnikowej analizy wariancji (ANOVA) oraz testami kontrastów jako ich uzupełnienia, natomiast w przypadku badań korelacyjnych psycholog powinien opanować model wielokrotnej regresji liniowej, strategie jego budowy, zdawać sobie sprawę z istnienia zjawiska katalizy i znać sposoby radzenia sobie z nim.

Omawiając metodologię badań psychologicznych nie można pominąć wątku dotyczącego kryzysu replikacyjnego badań. Psycholog powinien zdawać sobie sprawę z istniejącego problemu i brać go pod uwagę przy zapoznawaniu się z najnowszymi doniesieniami badawczymi. Zagadnienia te zostaną rozszerzone o omówienie procedury meta-analizy, metody pozwalającej na uzyskanie syntezy wyników z wielu badań, a także dostarczającej ich replikowalnych podsumowań.

W ramach kursu podjęte zostaną także wątki dotyczące prawnych, praktycznych i etycznych aspektów prowadzenia badań w psychologii, z których psycholog powinien zdawać sobie sprawę.

UMIEJĘTNOŚCI

Student powinien umieć ocenić sensowność planu badawczego i wiarogodność wniosków przedstawianych w literaturze przedmiotu (krajowej i zagranicznej; na wykładzie stosuje się terminologię dwujęzyczną, polską i angielską), a zatem czytać ze zrozumieniem prace naukowe z zakresu psychologii.

Powinien umieć zaplanować badanie własne, uwzględniając ich aspekty prawne i etyczne, a także ograniczenia dotyczące późniejszej analizy danych (wynikające z rodzaju używanych skal pomiarowych, ich rozkładów prawdopodobieństwa, liczby analizowanych zmiennych, liczby zmiennych kontrolowanych, wreszcie – z samego charakteru schematu eksperymentalnego czy nieeksperymentalnego).

Absolwent psychologii powinien umieć zaprojektować rozmiar próby niezbędnej do wykrycia założonego efektu eksperymentalnego (posługując się pojęciem mocy testu i błędów wnioskowania); zaplanować złożone analizy danych (wykorzystując znany zbiór metod statystycznych lub metody nieznane, o których – z powodu braku czasu i wysokiego poziomu złożoności matematycznej - zaledwie wspomina się na wykładzie), sformułować nowe hipotezy badawcze, rozszerzając analizowany temat lub wskazać nowe zagadnienie (do zbadania) w przypadku niemożności ustosunkowania się do otrzymanych wyników.

KOMPETENCJE

Psycholog powinien posiąść umiejętność formułowania raportów z badań w języku metodologii i statystyki. Powinien zawsze krytycznie oceniać proces własnej pracy badawczej, pozostawać otwartym na merytoryczną krytykę prezentowanej syntezy wyników badań nie wycofując się z merytorycznej dyskusji.

Babbie, E. (2021). Badania społeczne w praktyce. Warszawa: PWN (rozdział 7 i 8).

Bedyńska, S., Cypryańska, M. (2012). Statystyczny drogowskaz. Tomy 1-3. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Sedno.

Brzeziński, J. (2019). Metodologia badań psychologicznych, Warszawa: PWN (wybrane fragmenty).

Field, A. (2018). Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. London: Sage.

Francuz, P., Mackiewicz, R. (2005). Liczby nie wiedzą skąd pochodzą. Przewodnik po metodologii i statystyce nie tylko dla psychologów. Lublin: KUL.

Skimina, E., Harasimczuk, J., Cieciuch, J. (2022). Podstawowe standardy edytorskie naukowych tekstów psychologicznych w języku polskim na podstawie reguł APA 7. 10.47943/lib.9788363487560.

Mokrzycki, E. (1963). Procedura doboru wskaźników a postulat empiryczności terminów przyrodniczych. Studia socjologiczne, 2(9), 161-182.

Nowak, S. (1970). Rodzaje wskaźników w badaniach społecznych, W: Nowak, S. (red.), Metodologia badań socjologicznych (s. 102-107), Warszawa: PWN.

Stanley, T. D., Carter, E. C., & Doucouliagos, H. (2018). What meta-analyses reveal about the replicability of psychological research. Psychological Bulletin, 144(12), 1325–1346.

Shaughnessy, J., Zechmeister, E., Zechmeister, J. (2010). Metody badawcze w psychologii. Gdańsk: GWP (wybrane fragmenty).

Sułek, A. (1979). Eksperyment w badaniach społecznych. Warszawa: PWN.

Zdybek, P., Walczak, R. i Zdybek, M. (2012). Historia zwykłego oszustwa. Nieuczciwość akademicka widziana oczami studentów psychologii. Psychologia Społeczna Tom 7, 3(22), 234-244.

Zajęcia mają na celu poszerzenie wiedzy, umiejętności i kompetencji studenta, które służą następującym, ogólnym efektom kształcenia, określonych w efektach kształcenia dla programu kształcenia dla kierunku Psychologia dla jednolitych studiów magisterskich. Zgodnie z nimi absolwent:

- zna i rozumie, czym zajmuje się psychologia, w czym się różni od innych nauk, jakie są jej dyscypliny i czym się one szczegółowo zajmują (PS_W01)

- zna i rozumie, na czym polega oraz jak powinna przebiegać szczegółowo analiza i interpretacja różnych procesów psychicznych z różnych perspektyw teoretycznych (PS_W03)

- zna i rozumie nowoczesną metodologię badań bazującą na zaawansowanej statystyce i aktualnej (PS_W06)

- jest w stanie dobrać odpowiednie techniki badawcze do diagnozy zaburzeń psychoneurologicznych, osobowości, sprawności innych funkcji psychicznych (procesy poznawcze, emocjonalne, motywacyjne, preferencje wartości, postawy religijne, i in.), zdolności adaptacyjnych oraz funkcjonowania w różnych relacjach społecznych (PS_U04)

- potrafi posługiwać się różnymi narzędziami diagnostycznymi oceniającymi poziom rozwoju jednostkowego oraz różnice pomiędzy jednostkami, a także narzędziami do badania pełnionych funkcji społecznych, doboru do wykonywanej pracy oraz narzędziami wykorzystywanymi w zarządzaniu zasobami ludzkimi (PS_U05)

- potrafi zastosować odpowiednie metody analizy statystycznej do interpretacji danych empirycznych oraz ocenić wartość stosowanych technik badawczych (PS_U06)

W ramach przedmiotu „Metodologia badań psychologicznych” oznacza to realizację następujących, szczegółowych efektów kształcenia:

WIEDZA

1. Student zna zasady klasyfikacji zmiennych, sposoby ich doboru oraz ich operacjonalizacji.

2. Posiada wiedzę o możliwościach zastosowania schematów badawczych w psychologii (obserwacyjnych, w szczególności eksperymentalnych).

3. Zna możliwości maksymalizacji trafności badania przez kontrolę czynników zakłócających.

4. Zna procedurę planowania badania w psychologii. Zdaje sobie sprawę z konieczności osadzenia badania w konkretnej teorii psychologicznej.

5. Zna zasady doboru próby (prób) według schematów samplingu.

6. Rozróżnia i charakteryzuje podstawowe analizy statystyczne.

7. Wie na czym polega kryzys replikacyjny w psychologii.

8. Zna prawne i etyczne aspekty badań psychologicznych.

UMIEJĘTNOŚCI

1. Potrafi określić schemat badawczy dla weryfikacji hipotezy przyczynowo-skutkowej.

2. Potrafi zaplanować własne badania w poprawnie metodologiczny sposób, zgodnie z obowiązującymi zasadami prawnymi i etycznymi.

3. Potrafi odróżnić schemat eksperymentalny od quasi-eksperymentalnego.

4. Przeprowadza podstawowe analizy w SPSS i interpretuje ich wyniki

KOMPETENCJE

1. Posiada umiejętność oceny metodologicznej badań i tekstów naukowych.

2. Jest w stanie zaplanować, przeprowadzić, a następnie krytycznie ocenić badania własne.

3. Student jest zdolny do włączenia się w dyskusje dotyczące zagadnień metodologiczno-statystycznych.

4. Zachowuje krytycyzm wobec uzyskanych wyników analiz statystycznych jako narzędzia weryfikującego tezy teoretyczne

Udział w ćwiczeniach – 16 godzin

Przygotowanie do ćwiczeń / lektura tekstów – 24 godzin

Przygotowanie do zaliczenia przedmiotu – 30 godzin.

(70 godzin / 30 = 3 ECTS)

Warunkiem uzyskania oceny pozytywnej jest obecność na zajęciach oraz napisanie kolokwium końcowego na minimum 60%.

Ocena końcowa zostanie podniesiona o 0,5 stopnia osobom, które wezmą udział w eksperymencie.

Dodatkowe punkty zostaną przyznane za prezentacje oraz aktywność na zajęciach.