(in Polish) Psychologia religijności i duchowości

Celem przedmiotu jest zapoznanie studenta z dziedziną psychologii, jaką jest psychologia religijności i duchowości. Szczególnie z procesami psychicznymi, które pośredniczą w religijności/duchowości człowieka we wszystkich jej odmianach. Podejmowane treści będą dotyczyły spojrzenia od mikro np. procesy mózgowe zaangażowane w doświadczenia, które dana osoba może uznać za religijne, duchowe lub święte do makro np. czynniki psychologiczne zaangażowane w skomplikowane indywidualne i grupowe religijne/duchowe zachowania społeczne.

1. Wprowadzenie do psychologii religijności i duchowości.

2. Zarys historii studiów nad religijnością i duchowością.

3. Sposoby wierzenia – ujęcie z perspektywy psychologii różnic indywidualnych.

4. Uduchowieni i uduchowieni niereligijni – różnorodność duchowości.

5. Ewolucja wierzeń – kognitywne teorie religijności oraz teorie początków.

6. Psychologia modlitwy, medytacji i stanów transcendentnych – znaczenie inwencji w doświadczeniu duchowym/religijnym.

7. Udział w życiu grupy religijnej – znaczenie wspólnoty.

8. Doświadczenie religijne/duchowe w nurcie psychologii psychodynamicznej.

9. Wstyd a poczucie winy w doświadczeniu religijnym.

10. Teoria przywiązania i kształtowanie się doświadczenia duchowego.

11. „Religia, która szkodzi” – zaburzona religijność/duchowość.

12. Uwzględnianie religijności/duchowości w procesie terapeutycznym.

13. Rozwój życia religijnego/duchowego w ciągu życia.

14. Doświadczenie kryzysu religijnego/duchowego – procesy konwersji i dekonwersji.

15. Religijność/duchowość i poczucie sensu.

16. „Szerokość, długość, wysokość i głębokość” – pomiar religijności/duchowości

1. Wprowadzenie do psychologii religijności i duchowości.

Gall, T. L., Malette, J. i Guirguis-Younger, M. (2011). Spirituality and religiousness: A diversity of definitions. Journal of spirituality in Mental Health, 13(3), 158–181.

Krok, D. (2009). Religijność a duchowość – różnice i podobieństwa z perspektywy psychologii religii. Polskie Forum Psychologiczne, 14(1), 126–141.

Oman, D. (2013). Defining religion and spirituality. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (wud. drugie., s. 23–47). The Guilford Press.

Wulff, D. (1999). Psychologia religii. Klasyczna i współczesna. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (s. 14–58).

Zinnbauer, B. J. i Pargament, K. I. (2005). Religiousness and Spirituality. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality. (s. 21–42). The Guilford Press.

2. Zarys historii studiów nad religijnością i duchowością.

Fuller, A. R. (2008). Psychology and religion: Classical theorists and contemporary developments. Rowman & Littlefield.

Wulff, D. (1999). Psychologia religii. Klasyczna i współczesna. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne (s. 37–59).

Sisemore, T. A. (2016). The psychology of religion and spirituality. From the insider out. Wiley (s. 17–41).

3. Sposoby wierzenia – ujęcie z perspektywy psychologii różnic indywidualnych.

Allport, G. W. (1988). Osobowość i religia. PAX (pp. 141–160).

Jaworski, R. (2006). Typologie religijności. In S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii (s. 271–285). Wydawnictwo WAM.

Krauss, S. W., & Hood Jr, R. W. (2013). A new approach to religious orientation: The commitment-reflectivity circumplex. Rodopi (s. 49–54, 59–79, 119).

Szydłowski, P. (2019). Style poznawcze a religijność. Liber Libri. (31–37).

Wulff, D. (1999). Psychologia religii. Klasyczna i współczesna. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne. (s. 531–534).

4. Uduchowieni i uduchowieni niereligijni – różnorodność duchowości

Comte-Sponville, A. (2011). Duchowość ateistyczna. Wprowadzenie do duchowości bez Boga. Wydawnictwo Czarna Owca.

Mariański, J. (2015). Nowa duchowość jako megatrend społeczno-kulturowy - mit czy rzeczywistość? Uniwersyteckie Czasopismo Socjologiczne(13), 22–45.

Piotrowski, J. (2018). Transcendencja duchowa. Perspektywa psychologiczna. Wydawnictwo Liber Libri.

Socha, P. (2013). Duchowość jawna i ukryta. Czy warto kruszyć kopie o naukowy status badania duchowości? Roczniki Psychologiczne, 16(3), 367–390.

Sztajer, S. (2013). Duchowość niewiary – wybrane przykłady. Humaniora. Czasopismo Internetowe, 3(3), 23–33.

Wildman, W. J., Rohr, D., Sandage, S. J., & Donato, N. C. (2023). The Dimensions of Spirituality Inventory. Archive for the Psychology of Religion, 0(0).

5. Ewolucja wierzeń – kognitywne teorie religijności oraz teorie początków.

Aslan, R. (2021). Bóg. Ludzka historia religii. Znak.

Barrett, J. L. (2011). Cognitive science, religion, and theology: From human minds to divine minds. Templeton Foundation Press.

Barrett, J. L. (2013). Exploring Religion‘s Basement. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 233–254). The Guilford Press.

Dunbar, R. (2023). Religijni. Jak ewolucja wierzeń wpływa na historię i kulturę człowieka? Copernicus Center Press.

Paloutzian, R. F. (2017). Invitation to the psychology of religion. The Guilford Press (s. 98–104).

Van Slyke, J. A. (2016). The cognitive science of religion. Routledge.

Watts, F., & Dumbreck, G. (2013). Head and heart. Perspectives form religion and psychology. Tempelton Press.

6. Psychologia modlitwy, medytacji i stanów transcendentnych – znaczenie inwencji w doświadczeniu duchowym/religijnym.

McDaniel, J. (2018). Lost Ecstasy: Its Decline and Transformation in Religion. Palgrave Macmillan.

Hood, R. W. i Chen, Z. (2005). Mystical, spiritual, and religious experiences. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 421–439).

Jeeves, M., & Warren Jr, B. (2009). Neuroscience, psychology, and religion: Illusions, delusions, and realities about human nature. Templeton Foundation Press.

Ladd, K. L., & Spilka, B. (2014). Psychologia modlitwy. Spojrzenie naukowe. Wydawnictwo WAM.

McNamara, P. i Butler, P. M. (2013). The neuropsychology of religious experience. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 214–233). The Guilford Press.

Maselko, J. (2013). The neurophysiology of religious experience. W: APA handbook of psychology, religion, and spirituality (t. 1): Context, theory, and research. (s. 205–220). American Psychological Association.

Radoń, S. (2017). Czy medytacja naprawdę działa? Wydawnictwo WAM.

Radoń, S. (2020). Co naprawdę działa w medytacji? Wspólny rdzeń i specyfika medytacji. Wydawnictwo WAM.

Radoń, S. (2023). Medytacja. Pomiędzy teorią a praktyką. Wydawnictwo WAM.

7. Udział w życiu grupy religijnej – znaczenie wspólnoty.

Hood Jr, R. W., Hill, P. C., & Spilka, B. (2018). The psychology of religion: An empirical approach. The Guilford Press (s. 244–276).

Saroglou, V. (2011). Believing, bonding, behaving, and belonging: The big four religious dimensions and cultural variation. Journal of Cross-Cultural Psychology, 42(8), 1320–1340.

8. Doświadczenie religijne/duchowe w nurcie psychologii psychodynamicznej.

Corveleyn, J., Luyten, P., & Dezutter, J. (2013). Psychodynamic psychology and religion. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 94–117). The Guilford Press.

Kostrubiec-Wojtachnio, B., & Tatala, M. (2014). Obraz Boga u młodzieży wyznania katolickiego. Psychologia Rozwojowa, 19(1), 85–102.

Luyten, P. (2005). Psychodynamic psychologies and religion. W: F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 80–100). The Guilford Press.

Tokarski, S. (2007). Kształtowanie się obrazu Boga i jego wpływ na relacje interpersonalne. Studia Psychologica, 7, 317–330.

9. Wstyd a poczucie winy w doświadczeniu religijnym.

Crowley, N., Jenkinson, G. (2022). Pathological spirituality. W: C. C. H. Hook i A. Powell, Spirituality and psychiatry. Wydanie drugie (s. 332–354). Cambridge University Press

Kleszczewska-Albińska, A., Albiński, R. (2009). Wstyd i poczucie winy w teorii i badaniach. Psychologia Jakości Życia, 8(1), 73–100.

Molenda, A. (2006). Nerwice na tle religijnym. W: S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii (s. 490–500). Wydawnictwo WAM.

Szewczyk, W. (2006). Sumienie skrupulatne – analiza przypadku. W: S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii (s. 490–500). Wydawnictwo WAM.

10. Teoria przywiązania i kształtowanie się doświadczenia duchowego

Cherniak, A. D., Mikulincer, M., Shaver, P. R., & Granqvist, P. (2021). Attachment theory and religion. Current Opinion in Psychology, 40, 126–130.

Granqvist, P. (2020). Attachment in religion and spirituality. A wider view. The Guilford Press.

Kirkpatrick, L. A. (2012). Attachment theory and the evolutionary psychology of religion. International Journal for the Psychology of Religion, 22(3), 231–241.

Wallin, J. D. (2011). Przywiązanie w psychoterapii. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielońskiego.

11. "Religia, która szkodzi” – zaburzona religijność/duchowość

Griffith, J. L. (2013). Religia, która uzdrawia. Religia, która szkodzi. Wskazówki dla terapeutów i szukających pomocy. Wydawnictwo WAM.

Grom, B. (2009). Psychologia religii. Wydawnictwo WAM.

Hook, C. C. H. i Powell, A. (2022). Spirituality and psychiatry. Wydanie drugie. Cambridge University Press.

Park, C. L. i Slattery, J. M. (2013). Religion, spirituality, and mental health. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s.. 539–558). The Guilford Press.

12. Uwzględnianie religijności/duchowości w procesie terapeutycznym.

Griffith, J. L., & Griffith, M. E. (2008). Odkrywanie duchowości w psychoterapii. Wydawnictwo WAM (s. 284–315).

Ostaszewska, A. (2014). Badania nad efektywnością włączania tematyki duchowości i religijności w psychoterapii. Psychoterapia, 2,169, 5–18.

Pargament, K. I. (2011). Spiritually integrated psychotherapy: Understanding and addressing the sacred. The Guilford Press.

Powell, A. (2022). Psychotherapy: The spirituals dimension. W: C. C. H. Hook i A. Powell, Spirituality and psychiatry. Wydanie drugie (s. 118–138). Cambridge University Press

13. Rozwój życia religijnego/duchowego w ciągu życia.

Davis, E. B., Moriarty, G. L. i Mauch, J. C. (2013). God Images and God Concepts: Definitions, Development, and Dynamics. Psychology of Religion and Spirituality, 5(1), 51–60.

Davis, E. B., Granqvist, P., & Sharp, C. (2021). Theistic Relational Spirituality: Development, Dynamics, Health, and Transformation. Psychology of Religion and Spirituality, 13(4), 401–415.

Fowler, J. W., Dell, M. L. (2006). Stages of faith from infancy through adolescence: Reflections on three decades of faith development theory. W: E. C. Roehlkepartain, P. Ebstyne-King, L. Wagener i P. L. Benson (red.), The handbook of spiritual development in childhood and adolescence (s. 34–45). Sage Publications

Fowler, J. W. (1981). Stages of faith. HarperCollins.

Levenson, M. R., Aldwin, C. M. I Igarashi, H. (2013). Religious development from adolescence to middle adulthood. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 182–196). The Guilford Press.

Smith, C., Snell, P. (2009). Souls in transition: The religious and spiritual lives of emerging adults. Oxford University Press.

Streib, H., Chen, Z. J., & Hood, R. W. (2020). Categorizing people by their preference for religious styles: Four types derived from evaluation of Faith Development Interviews. International Journal for the Psychology of Religion, 30(2), 112–127.

Streib, H., Chen, Z. O., & Hood, R. W. (2023). Faith development as change in religious types: Results from three-wave longitudinal data with Faith Development Interviews. Psychology of Religion and Spirituality, 15(2), 298–307.

14. Doświadczenie kryzysu religijnego/duchowego – procesy konwersji i dekonwersji.

Exline, J. J. (2013). Religious and spiritual struggles. W: K. I. Pargament, J. J. Exline i J. W. Jones (red.), APA handbook of psychology, religion, and spirituality (t. 1): Context, theory, and research (s. 459–475). American Psychological Association.

Exline, J. J., & Rose, E. (2005). Religious and spiritual struggles. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 315–330). The Guilford Press.

Exline, J. J., Rose, E. D. (2013). Religious and spiritual struggles. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 379–398).

Głód, F. (2006). Kryzys religijny. W: S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii (s. 179–200). Wydawnictwo WAM.

Paloutzian, R. F. (2005). Religious conversion and spiritual transformation. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 331–347). The Guilford Press.

Paloutzian, R. F., Murken, S., Streib, H., Röβler-Namini, S. (2013). Conversion, deconversion, and spiritual transformation: A multilevel interdisciplinary view. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 398–421).

Soiński B.J. (2010). Osobowość a nawrócenie. Psychologiczno-pastoralna analiza osobowości nawróconych członków zakonów i grup religijnych. Uniwersytet Adama Mickiewicza.

Zarzycka, B. (2017). Zmagania religijne. Uwarunkowania i funkcje. Wydawnictwo KUL.

15. Religijność/duchowość i poczucie sensu.

Lulek, J., Głaz, S. (2009). Problematyka sensu ludzkiego życia. W: S. Głaz (red.), Człowieka i jego życie religijne (s. 11–50). Wydawnictwo WAM.

Park, C. L. (2013). Religion and meaning. W: R. F. Paloutzian i C. L. Park (red.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (s. 356–379).

16. „Szerokość, długość, wysokość i głębokość” – pomiar religijności/duchowości

Engler, S., & Stausberg, M. (2013). The Routledge handbook of research methods in the study of religion. Routledge.

Król, J. (2006). Metody badań psychologii religii. In S. Głaz (Ed.), Podstawowe zagadnienia psychologii religii. Wydawnictwo WAM.

Efekty kształcenia

WIEDZA:

PS_W01 - zna i rozumie, czym zajmuje się psychologia, w czym się różni od innych nauk, jakie są jej dyscypliny i czym się one szczegółowo zajmują.

1. Objaśnia przedmiot psychologii religijności i duchowości; definiuje religijność i duchowość.

2. Charakteryzuje historię studiów nad religijnością i duchowością.

PS_W12 - zna i rozumie znaczenie zachowań religijnych i duchowości oraz systemów wartości w rozwoju człowieka.

3. Definiuje sposoby wierzenia w ujęciu psychologii różnić indywidualnych.

4. Objaśnia różnorodność duchowości, ewolucję wierzeń.

5. Objaśnia rolę inwencji w relacji do Transcendencji w życiu duchowym osoby oraz rolę i wpływ wspólnoty religijnej na jej członków.

6. Definiuje doświadczenie duchowe/religijne w nurcie psychologii psychodynamicznej; charakteryzuje teorię przywiązania i kształtowanie się doświadczenia duchowego.

7. Charakteryzuje zaburzoną religijność,

8. Charakteryzuje doświadczenie kryzysu religijnego/duchowego.

9. Charakteryzuje uwzględnianie religijności/duchowości w procesie terapeutycznym.

UMIEJĘTNOŚCI:

PS_U01 - potrafi tworzyć opinie i sądy na temat wartości różnych podejść i interpretacji psychologicznych w stosunku do zachowań ludzkich.

PS_U04 - potrafi dobrać odpowiednie techniki badawcze do diagnozy zaburzeń psychoneurologicznych, osobowości, sprawności innych funkcji psychicznych (procesy poznawcze, emocjonalne, motywacyjne, preferencje wartości, postawy religijne, i in.), zdolności adaptacyjnych oraz funkcjonowania w różnych relacjach społecznych.

1. Porządkuje przedmiot psychologii religijności i duchowości; definicje religijności i duchowości.

2. Klasyfikuje elementy historii studiów nad religijnością i duchowością.

3. Porządkuje sposoby wierzenia w ujęciu psychologii różnić indywidualnych.

4. Poddaje krytyce różnorodność duchowości, ewolucję wierzeń.

5. Porządkuje rolę inwencji w relacji do Transcendencji w życiu duchowym osoby oraz rolę i wpływ wspólnoty religijnej na jej członków.

6. Klasyfikuje doświadczenie duchowe/religijne w nurcie psychologii psychodynamicznej; charakteryzuje teorię przywiązania i kształtowanie się doświadczenia duchowego.

6. Ocenia zaburzoną religijność, czym jest wstyd a czym religijne poczucie winy.

7. Klasyfikuje doświadczenie kryzysu religijnego/duchowego.

8. Poddaje krytyce uwzględnianie religijności/duchowości w procesie terapeutycznym.

KOMPETENCJE:

PS_K01 - jest gotów do otwartości i wchodzenia w relacje z innymi osobami.

PS_K03 - jest gotów do samodzielnego uzupełniania wiedzy i umiejętności w zależności od pojawiających się potrzeb i zmian.

1. Zachowuje ostrożność/krytycyzm w wyrażaniu opinii.

2. Pracuje w zespole.

3. Zachowuje otwartość na różnorodne poglądy.

4. Wykazuje zrozumienie i i tolerancję wobec różnorodności.

Efekty w obszarze wiedzy są osiągane takimi metodami jak: wykład informacyjny, wykład problemowy, prezentacja, indywidualna lektura tekstów, dyskusja, debata, burza mózgów a weryfikowane egzaminem na koniec semestru.

Kryteria oceniania:

Wiedza:

- na ocenę 5 (bdb.): bardzo dobrze wyjaśnia podstawowe zagadnienia dotyczące rodzajów religijności/duchowości, objaśnia formy życia religijnego oraz charakteryzuje sposoby ujmowania/badania życie religijnego/duchowego w psychologii religii, zna podstawowe narzędzia i techniki do pomiaru religijności/duchowości.

- na ocenę 4 (db.): dobrze wyjaśnia podstawowe zagadnienia dotyczące rodzajów religijności/duchowości, objaśnia formy życia religijnego oraz charakteryzuje sposoby ujmowania/badania życie religijnego/duchowego w psychologii religii, zna podstawowe narzędzia i techniki do pomiaru religijności/duchowości.

- na ocenę 3 (dst.): słabo wyjaśnia podstawowe zagadnienia dotyczące rodzajów religijności/duchowości, słabo objaśnia formy życia religijnego oraz charakteryzuje sposoby ujmowania/badania życie religijnego/duchowego w psychologii religii, słabo zna podstawowe narzędzia i techniki do pomiaru religijności/duchowości.

- na ocenę 2 (ndst.): nie wyjaśnia podstawowych zagadnień dotyczących rodzajów religijności/duchowości, nie objaśnia form życia religijnego oraz nie charakteryzuje sposobów ujmowania/badania życie religijnego/duchowego w psychologii religii, nie zna podstawowych narzędzi i technik do pomiaru religijności/duchowości.

Umiejętności:

- na ocenę 5 (bdb.): bardzo dobrze porządkuje i krytycznie ocenia zagadnienia podjęte w dyskusjach, debatach, burzy mózgów, poddaje krytyce w ramach dyskusji, posługuje się narzędziami do badania religijności.

- na ocenę 4 (db.): dobrze porządkuje i krytycznie ocenia zagadnienia podjęte w dyskusjach, debatach, burzy mózgów, poddaje krytyce w ramach dyskusji, posługuje się narzędziami do badania religijności.

- na ocenę 3 (dst.): słabo porządkuje i krytycznie ocenia zagadnienia podjęte w dyskusjach, debatach, burzy mózgów, poddaje krytyce w ramach dyskusji, posługuje się narzędziami do badania religijności.

- na ocenę 2 (ndst.): nie porządkuje i krytycznie ocenia zagadnień podjętych w dyskusjach, debatach, burzy mózgów, nie poddaje krytyce w ramach dyskusji, posługuje się narzędziami do badania religijności.

Kompetencje (Postawy):

Dyskutuje nad poruszanymi zagadnieniami z zakresu religijności/duchowości, zachowuje krytycyzm w wyrażaniu opinii, wykazuje się odpowiedzialnością za wypowiadane słowo, zachowuje otwartość na różne formy życia religijnego/duchowego.

Warunkiem zaliczenia będzie:

1. Aktywny udział w zajęciach.

2. Zaliczenie pisemne na ocenę z pytaniami zamkniętymi i otwartymi (30 pkt.).